Análise de programas de atividade física para idosos em ambiente institucional do distritito de Viana do Castelo

  1. CONDE RIBEIRO DA SILVA, LILIANA
Dirixida por:
  1. Francisco Javier García Núñez Director

Universidade de defensa: Universidade de Vigo

Fecha de defensa: 18 de xaneiro de 2016

Tribunal:
  1. Constantino Arce Fernández Presidente/a
  2. María del Pino Díaz Pereira Secretaria
  3. José Luis Chinchilla Minguet Vogal

Tipo: Tese

Resumo

Con los cambios propios del envejecimiento, a menudo agravados por múltiples patologías surge la dependencia de las personas mayores que necesitan cuidados especiales, sin otra alternativa que la institucionalización. En conjunto con el proceso degenerativo que trascurre tras el envejecimiento, la institucionalización puede resultar en muchas pérdidas por la inadaptación al medio y, entre otros factores, la alta tasa de inactividad debido a la desconexión de la realización de las diversas tareas de la vida cotidiana, por la falta de oportunidades o de motivación (Carvalho, Pinto & Mota, 2007). En este contexto, la institucionalización es, en cierto modo, una forma de exclusión, lo que contribuye al deterioro de su capacidad funcional, la salud y la autonomía (Paúl, Fonseca, Martim & Amado, 2005). Las personas mayores pueden aumentar sus niveles de AF, ya sea mediante la incorporación de AF informal en su rutina habitual diaria, ya sea por su dedicación a los programas de AF estructurados para trabajar de una manera más específica los componentes de la ApF, como la fuerza muscular, la resistencia aeróbica, el equilibrio/ agilidad y la flexibilidad. Sus beneficios están tan bien documentados que llevó a la OMS a emitir algunas directrices para la promoción de la AF en esta población de edad avanzada (OMS, 1998). Objetivo general: (i) Analizar y caracterizar los programas de actividad física para ancianos institucionalizados de Distrito de Viana do Castelo Objetivos específicos: (i) Conocer la frecuencia de las respuestas sociales del Distrito de Viana do Castelo con programas de AF para sus usuarios"; (ii) Describir datos generales y características relevantes de los programas de AF propuestos por los órganos de dirección y/ o gestión técnica de las IPSS; (iii) Representar el patrón habitual de AF de los ancianos institucionalizados en IPSS de Distrito de Viana do Castelo y su relación con los niveles recomendados; (iv) Identificar las dimensiones técnicas y funcionales, las instalaciones existentes y equipos para la práctica de los diferentes programas; (v) Caracterizar los recursos humanos en el campo de la AF y el envejecimiento en relación con el perfil, tipo de enlace, actividad realizada, la planificación y la evaluación de las personas mayores, el logro de los objetivos y la relación profesor/ alumno; (vi) Describir los programas de AF a partir de la observación de las sesiones de trabajo (vii) Describir el perfil sociodemográfico del usuario y el tipo de actividades en las que participa; (viii) Clasificar el programa de AF según los una clasificación conferido por los ancianos. Metodología: Se trata de un estudio exploratorio, descriptivo, no estandarizado que sigue una metodología de investigación mixta. Para la compilación de información se utilizó la técnica de entrevista semi-estructurada llevada a cabo de forma individual y aplicada en tres fases distintas, teniendo en cuenta la finalidad de las mismas: (i) encuesta al DT / administradores; (ii) encuesta a los profesionales de AF; (iii) encuesta al usuariol. También se llevó a cabo un estudio observacional de las sesiones de trabajo de cada una de las IPSS en estudio. La muestra quedó constituida por 5 Residencias para ancianos, 7 Centros de Día, 9 instituciones que operan en ambos regímenes y 9 Centros de Convivencia, que representan alrededor del 40% de las instituciones del Distrito. También fueron entrevistados 17 profesionales responsables de la aplicación del programa de AF en la institución y 305 ancianos voluntarios institucionalizados de ambos sexos con edades entre los 60 y los 102 años, donde 216 (70,8%) eran mujeres y 89 (29,2%) eran varones. Resultados: (i) Las IPSS han contemplado en su plan de actividades al menos un programa de AF para sus ancianos; (ii) Los programas se presentan de acuerdo con el nombre de la actividad que realizan; (iii) El principal programa de AF que se aplica a las diferentes instituciones es la Gimnasia de Mantenimiento. Sin embargo, más de la mitad del total de la muestra tiene un programa alternativo complementar como son las actividades acuáticas y el baile; (iv) La duración de los programas es de alrededor de 43 minutos en media; (v) Los programas complementarios se realizan una o dos veces al mes; (vi); La formación de los profesionales es bastante heterogéneo y cerca de la mitad de ellos no pone en práctica cualquier tipo de evaluación en el momento anterior al inicio del programa; (vii) Los ejercicios utilizados son de carácter global y las clases se dividen en tres partes constituyentes: la inicial, la fundamental y la final;" (viii) La actividad con más adhesión es la gimnasia de mantenimiento y las principales razones de su inclusión son: “Indicación de amigos y familiares", " Motivos de salud" y "Mejora de la calidad de vida""" (ix) Los ancianos creen que los programas tienen una calidad aceptable y han incluso experimentado algunas sensaciones después de la integración en e mismo programa, como la mejora de la agilidad y dinamismo. Conclusiones: Nos encontramos con programas de AF que se realizan esporádicamente y con objetivos muy genéricos. Por lo tanto, está claro que hay pocas instituciones que cumplen con los requisitos con respecto a las recomendaciones de EF en cuanto a la intensidad, el número de sesiones y el tipo de AF. Se puede inferir que los beneficios obtenidos de la ejecución de estas actividades pueden estar comprometidos. Sabiendo de antemano que entre los diversos elementos que promueven la calidad de los servicios prestados por este concepto, la competencia y la calidad técnica de los recursos humanos toma un lugar importante (IDP, 2012), podemos decir que las instituciones no están cooperando para desarrollo de programas de calidad.Com as alterações próprias do envelhecimento, muitas vezes agravadas por múltiplas patologias surge a dependência do idoso que necessita de cuidados específicos, não existindo outra alternativa que a institucionalização. Aliada ao processo degenerativo que pressupõe o envelhecimento, a própria institucionalização pode originar prejuízos diversos, pela inadaptação ao meio e, entre outros fatores, pelo elevado sedentarismo verificado, devido à desobrigação da realização das várias tarefas do quotidiano, pela falta de oportunidade ou motivação (Carvalho Pinto & Mota, 2007). Neste âmbito, a institucionalização representa, de certa forma, uma forma de exclusão, contribuindo para a deterioração da sua capacidade funcional, saúde e autonomia (Paúl, Fonseca, Martim & Amado, 2005). Os idosos podem aumentar os seus níveis de AF, quer pela incorporação adicional de AF informal na sua rotina habitual diária, quer pela sua dedicação a programas de AF estruturada que trabalhem de um modo mais específico componentes da ApF como a força muscular, resistência aeróbia, o equilíbrio/agilidade ou a flexibilidade. Os seus benefícios estão de tal forma bem documentados que levaram a WHO a emitir diretrizes de promoção da AF para a população idosa (WHO, 1998). Objetivo Geral: (i) Analisar e caracterizar os programas de atividade física para idosos institucionalizados do Distrito de Viana do Castelo. Objetivos específicos: (i) Averiguar a frequência de respostas sociais do Distrito de Viana do Castelo, com programas de AF para os seus utentes; (ii) Descrever dados gerais e características relevantes dos programas de AF propostos pelos corpos gerentes e/ou direção técnica das IPSS; (iii) Representar o padrão habitual de AF dos idosos institucionalizados em IPSS do Distrito de Viana do Castelo e a sua relação com os níveis recomendados; (iv), Identificar as dimensões técnica e funcional, instalações e equipamentos existentes para a prática dos diferentes programas; (v) Caracterizar os recursos humanos na área da AF e envelhecimento no que se refere ao perfil, tipo de vinculação, atividade realizada, planeamento e avaliação do idoso, consecução dos objetivos e rácio professor/ alunos; (vi) Descrever os programas de AF a partir da observação das sessões de trabalho (vii) Descrever o perfil sociodemográfico do usuário e o tipo de atividades em que participa; (viii) Considerar aspectos gerais do programa de AF a partir de uma classificação conferida pelo idoso. Metodologia: Trata-se de um estudo descritivo-exploratório, não padronizado seguindo uma metodologia de investigação mista. Para a recolha de informação foi utilizada a técnica de entrevista semiestruturada realizada de forma individual e aplicada em três fases distintas, tendo em conta a finalidade dos mesmos: (i) Inquérito aos DT/ gestores; (ii) Inquérito aos profissionais da AF; (iii) Inquérito individual ao utente. Foi ainda realizada uma pesquisa observacional das sessões de trabalho de cada uma das IPSS estudadas. A amostra foi assim constituída por 5 Lares, 7 Centros de Dia, 9 IPSS a operar em ambos os regimes e 9 Centros de Convívio, representando cerca de 40% das instituições do Distrito. Foram ainda inquiridos 17 profissionais responsáveis pela implementação do programa de AF na própria instituição e 305 idosos institucionalizados praticantes voluntários de ambos sexos com idades compreendidas entre os 60 e os 102 anos, sendo que 216 (70,8%) são do sexo feminino e 89 (29,2%) do sexo masculino. Resultados: (i) As IPSS têm contemplado no seu plano de atividades pelo menos um programa de AF para os seus idosos; (ii) Os programas apresentam-se segundo a denominação da atividade que realizam; (iii) O principal programa de AF aplicado das diferentes IPSS é a Ginástica de Manutenção. No entanto, mais de metade do seu total possui um programa complementar alternativo como são as Atividades Aquáticas e a Dança. (iv) A duração dos programas ronda os 43 minutos, em média; (v) Os programas complementares realizam-se uma ou duas vezes ao mês; (vi); A formação dos profissionais é bastante heterogénea e cerca de metade deles não põem em prática nenhum tipo de avaliação no momento que precede o início do programa; (vii) Os exercícios empregues são de carácter global a as aulas divididas em três partes constituintes: a inicial, a fundamental e a final; (viii) A atividade com mais adesão é a ginástica de manutenção e os principais motivos para a sua inclusão são: “Indicação dos Amigos e familiares”, “Motivos de Saúde” e “Melhoria da Qualidade de Vida”; (ix) Os idosos consideram que os programas têm uma qualidade aceitável e que experimentaram algumas sensações após a integração do programa, tais como: a melhoria da agilidade e do dinamismo. Conclusões: Deparamo-nos com programas de AF muito genéricos realizados esporadicamente e com objetivos muito gerais. Deste modo, está claro que são poucas as instituições que cumprem os requisitos com respeito às recomendações do EF no que diz respeito à intensidade, ao número de sessões e ao tipo de AF, podendo inferir que os benefícios obtidos a partir da realização destas atividades podem estar comprometidos. Sabendo de antemão que de entre os vários elementos que promovem a qualidade dos serviços prestados neste âmbito, a competência e a qualidade técnica dos recursos humanos assume um lugar de relevo (IDP, 2012), podemos afirmar que as instituições não estão a cooperar para a elaboração de programas de qualidade.With the natural changes due to the ageing process and which are often compounded by multiple pathologies, the dependency in the elderly person who needs special care emerges and there is no other alternative but to institutionalize. Along with the normal degenerative process of aging, institutionalization can cause many damages. These damages are a result of the elderly person’s inabiltiy to adapt to the surrounding environment as well as other factors which include their lack of physical activity resulting from not carrying out everyday chores and their lack of opportunity or motivation to exercise (Carvalho Pinto & Mota, 2007). In this context, institutionalization is, in a way, a form of exclusion, contributing to the deterioration of the functional capacity, health and autonomy (Paúl, Fonseca, Martim & Amado, 2005). The elderly can increase their levels of Physical Activity by incorporating additional informal physical activity into their daily routine and/or by participating in structured PA programs that are designed to develop physical and functional fitness components such as muscular strength, aerobic endurance, balance / agility and flexibility. Their benefits are so well documented that they have led the WHO to issue guidelines for the promotion of physical activity among the elderly population (WHO, 1998). General objective: (i) To analyze and characterize the physical activity programs for the institutionalized elderly of Viana do Castelo District. Specific objectives: (i) To ascertain the frequency of social responses in the Viana do Castelo District with PA programs for the users; (ii) To describe general data and relevant characteristics of physical activity programs proposed by the management bodies and/ or technical management of the IPSS; (iii) To represent the usual pattern of physical activity in the institutionalized elderly in IPSS of Viana do Castelo District and to observe its relation to the recommended levels; (iv) To identify technical and functional dimensions, existing facilities and equipment for the practice of the different programs; (v) To characterize the human resources in the physical activity and aging field with regards to the profile, binding type, performed activity, planning and evaluation of the elderly, achievement of goals and teacher/ student ratio; (vi) To describe the PA programs based on the observation of working sessions; (vii) To describe the sociodemographic user profile and the type of activities in which they participate; (viii) To consider general aspects of the PA program based on an evaluation made by the elderly. Methodology: This is a descriptive exploratory, nonstandard study using a mixed research methodology. The semi-structured interview technique carried out individually and applied in three distinct phases was used to gather information: (i) Survey DT / Managers; (ii) Survey of physical activity professionals; (iii) Individual user survey. An observational survey of the working sessions of each studied IPSS was also performed . The sample was made up of 5 Nursing Homes, 7 Adult Day Care Centres, 9 IPSS working in both regimes and 9 Social Centres, representing about 40% of the District’s institutions. 17 professionals responsible for implementing the physical activity program in the institution were surveyed as well as 305 institutionalized elderly volunteer practitioners of both sexes aged between 60 to 102 years, 216 (70.8%) of which were female and 89 (29.2%) male. Results: (i) The IPSS have included at least one Physical Activity program for the elderly in their activity calendar; (ii) The programs are presented with the same name as the activity performed; (iii) General Fitness classes is the most common physical ativity in the different IPSS. However, more than half have a complementary alternative program such as Pool Activities and Dance. (iv) The duration of the programs is around 43 minutes, on average; (v) The supplementary programs are carried out once or twice a month; (vi); The professionals have rather different training backgrounds and half of them do not apply any kind of assessment before the beginning of the program; (vii) The exercises have a global nature and the classes are divided into three parts: initial, basic and final;" (viii) The most popular activity is general fitness classes and the main reasons for their inclusion are: "Recommendation of friends and family", "Health Reasons" and "Improving Quality of Life" (ix) The elderly feel that the programs have an acceptable quality and they experience some sensations after entering the program, such as: improved agility and dynamism. Conclusions: We found very generic and occasional PA programs with general goals. Thus, it is clear that there are few institutions that satisfy PE recommendations in line with the intensity, the number of sessions and the type of PA, so we can infer that the achieved benefits from the implementation of these activities can be compromised. Knowing that from the several elements that promote the quality of the provided services in this context, the competence and the technical quality of human resources are very important (IDP, 2012), we can say that the institutions aren’t cooperating to the quality programs development.""