‘A arte é o que fica na história’ O Ano de 1993 de José Saramago e as ilustrações de Graça Morais

  1. BURGHARD BALTRUSCH
Revista:
Bulletin of Hispanic studies ( Liverpool. 2002 )

ISSN: 1475-3839 1478-3398

Ano de publicación: 2020

Volume: 97

Número: 7

Páxinas: 763-792

Tipo: Artigo

DOI: 10.3828/BHS.2020.44 DIALNET GOOGLE SCHOLAR

Outras publicacións en: Bulletin of Hispanic studies ( Liverpool. 2002 )

Resumo

Este estudo analisa aspectos do tratamento da guerra, da violência de género, mas também das relações entre política, poesia e arte, em O Ano de 1993 (1975) de José Saramago e nas ilustrações realizadas por Graça Morais para a reedição do livro em 1987. Estabelece-se um diálogo interdisciplinar, não somente pelo facto de o texto ter sido ilustrado, mas também porque já se caracteriza por um forte pendor imagético. Após uma revisitação crítica do texto literário e do seu diálogo com o surrealismo teórico e pictórico, argumenta-se que os desenhos de Graça Morais realizam uma tradução inter-semiótica exemplar dos poemas: tanto no que diz respeito aos âmbitos temáticos referidos, como também desde o ponto de vista da construção poética e estética em geral. Os desenhos constroem uma narrativa poética que até pode ser apreciada com independência do texto saramaguiano, e que reafirma, assim, a sua mensagem política, o que justifica que a edição de 1987 seja considerada de referência

Referencias bibliográficas

  • Badiou, Alain, e Fabien Tarby, 2013. Philosophy and the Event, trad. Louise Burchill (Cambridge: Polity Press). Google Scholar
  • Báez-Jorge, Félix, 2010. ‘La vagina dentada en la mitologia de mesoamérica: itinerario analítico de orientación lévi-straussiana’, Revista de Antropología Experimental 10: 25-33. Google Scholar
  • Baltrusch, Burghard, 2020a. ‘Ensaio sobre a Lucidez Política de José Saramago - elementos para um estudo de filosofia política’, em José Saramago - 20 Anos com o Prémio Nobel, ed. Carlos Reis (Coimbra: Universidade de Coimbra), pp. 79-98. Google Scholar
  • Baltrusch, Burghard, 2020b. ‘A sua jangada ainda flutua sobre as águas. Revisitando Saramago dez anos após a morte - com Sena e Sartre ao fundo’, Santa Barbara Portuguese Studies 5: 1-25. Google Scholar
  • Breton, André, 1971. Position politique du surréalisme (Paris: Société nouvelle des éditions Pauvert). Google Scholar
  • Breton, André, 1985 [1836]. Por uma Arte Revolucionária Independente/ Breton-Trotski, coord. Vlenti Facioli, Parte 1 trad. Carmem Sylvia Guedes e Rosa Maria Boaventura. Parte 2 escrito por Patricia Mario de Andrade et al. (São Paulo: Paz e Terra/ CEMAP). Google Scholar
  • Costa, Horácio, 1997. ‘O Ano de 1993’, in id.: José Saramago - O Período Formativo (Lisboa: Caminho), pp. 214-53. Google Scholar
  • Costa, Horácio, 2002. ‘Apontamentos sobre a cidade saramaguiana’, Revista do CESP 22.30: 159-71. Google Scholar
  • Diogo, Américo Lindeza, 1999. ‘O Ano de 1993: Representação e Poder - Provérbios’, Colóquio/ Letras 151-52: 65-78. Google Scholar
  • Ernst, Max, 1934. Une semaine de bonté ou Les septs éléments capitaux (Paris: Éditions Jeanne Bucher). Google Scholar
  • Ernst, Max, 1991. ‘Bographische Notizen’, in Retrospektive zum 100. Geburtstag, ed. Werner Spies (München: Prestel). Google Scholar
  • Ferrara, María Victoria, 2017. ‘O Ano de 1993. A poesia distópica de José Saramago’, Revista de Estudos Saramaguianos 5: 26-43. Google Scholar
  • Ferreira, Ermelinda Maria Araújo, 2010. ‘The Loneliest Man on the Moon: José Saramago, entre Fernando Pessoa e a ficção científica em Portugal’, Veredas 14: 83-114. Google Scholar
  • Gomes, Murilo de Assis Macedo, 2012. ‘De O Ano de 1993 a Ensaio sobre a Cegueira: A construção do espaço marginal na obra de José Saramago’, Revista Desassossego 8: 96-105. Google Scholar
  • Hatherly, Ana, 1976. ‘José Saramago: O Ano de 1993’, Colóquio/ Letras 3: 87-88. Google Scholar
  • Morais, Graça, 1997. Memórias da terra/ Retrato de mulher. Catálogo da Exposição, comissário: Fernando Pernes (Porto: Museu Nacional Soares dos Reis). Google Scholar
  • Morais, Graça, 2003. Deusas da montanha. Catálogo da Exposição (Carrazeda de Ansiães/ Vila Flor: Câmaras Municipais de Carrazeda de Ansiães e Vila Flor). Google Scholar
  • Morais, Graça, e Ana Sousa Marques, 2017. ‘A pintura não pode ficar indiferente às situações dramáticas. A grande arte não é decorativa’, Diário de Notícias, 7 marzo. www.dn.pt/artes/interior/graca-morais-a-pintura-nao-pode-ficar-indiferente-as-situacoes-dramaticas-a-grande-arte-nao-e-decorativa-5708749.html. 11 junio 2020. Google Scholar
  • Oliveira, Lucas Antunes, 2012. ‘O Animal Humano: ficção especulativa e alegoria em A hora dos ruminantes, de José J. Veiga, e O Ano de 1993, de José Saramago’, Dissertação de mestrado, Universidade Federal de Pernambuco. Google Scholar
  • Picchio, Luciana Stegagno, 2000. ‘O futuro do passado: O Ano de 1993 de José Saramago’, Veredas - Revista da Associação Internacional de Lusitanistas 3:2: 351-62. revistaveredas.org/index.php/ver/article/view/280/279. 8 junho 2020. Google Scholar
  • Ramalho, Maria Irene, 2006. ‘Todos os nomes: José Saramago e a poesia lírica’, en Ana Estudos em homenagem a Margarida Losa, ed. Luísa Amaral e Gualter Cunha (Porto: Universidade do Porto), pp. 377-87. Google Scholar
  • Rancière, Jacques, 2011. ‘The Thinking of Dissensus: Politics and Aesthetics’, en Paul Reading Ranciere, ed. Bowman Stamp e Richard Stamp (Londres y New York: Bloomsbury), pp. 1-17. Google Scholar
  • Rancière, Jacques, 2013. The Politics of Aesthetics. The Distribution of the Sensible, ed. e trad. Gabriel Rockhill (Londres: Bloomsbury). Google Scholar
  • Ross, Sonja, 1994. Die vagina dentata in Mythos und Erzählung. Transkulturalität, Bedeutungsvielfalt und kontextuelle Einbindung eines Mythenmotivs. Völkerkundliche Arbeiten, vol. 4 (Bonn: Holos). Google Scholar
  • Santos, Maria Luisa Duarte Silva, 2004. ‘A criação artística e o processo criativo - uma abordagem estético-plástica e psico-cognitiva. Estudo exploratório dos processos de criação em dois artistas plásticos, Graça Morais e Leonel Moura’, Dissertação de mestrado, Lisboa: Universidade de Lisboa. Google Scholar
  • Saramago, José, 1975. O Ano de 1993 (Lisboa: Futura). Google Scholar
  • Saramago, José, e Graça Morais, 1987. O Ano de 1993. Ilustrações de Graça Morais (Lisboa: Caminho). Google Scholar
  • Saramago, José, e Graça Morais, 1990. ‘História e ficção’, Jornal de Letras, Artes e Ideias 400, 6 de marzo: 17-20. Google Scholar
  • Saramago, José, e Graça Morais, 1998. Cadernos de Lanzarote. Diário - V (Lisboa: Caminho). Google Scholar
  • Saramago, José, e Graça Morais, 2006. As pequenas memórias (Lisboa: Caminho). Google Scholar
  • Seixo, Maria Alzira, 1987. ‘Caminhos de ficção’, in id.: O essencial sobre José Saramago (Lisboa: INCM), pp. 21-33. Google Scholar
  • Sgarbi, Elielson Antonio, 2013. ‘A poesia de José Saramago: análise de Os poemas Possíveis, Provavelmente Alegria e O Ano de 1993’, Dissertação de mestrado, Assis: Universidade Estadual Paulista. Google Scholar
  • Silva, Fernângela Diniz da, e José Leite Jr., 2017. ‘A presença do surrealismo na obra O Ano de 1993, de José Saramago’, Revista de Estudos Saramaguianos 5: 108-23. Google Scholar
  • Soares, Maria Leonor Barbosa, 2003. ‘Pensando sobre o tema “Em redor do século XX … trajectos da pintura e da escultura’. Apontamentos para um estudo conjunto, galego e português, sobre a prática artística com origem a norte do Douro’, Revista da Faculdade de Letras. Ciências e Técnicas do Património 1.2: 615-40. Google Scholar
  • Souza, Ronaldo Ventura, 2008. ‘O Ano de 1993: um texto apocalíptico ou o prenúncio da heterodoxia religiosa em Saramago’, Via Atlântica 11: 181-85. Google Scholar
  • Teeth. 2008, dir. Mitchell Lichtenstein (Pierpoline Films). Google Scholar