Un achegamento ás relacións humanimais na literatura galega

  1. Acuña Trabazo, Ana 1
  1. 1 Universidade de Vigo, Departamento de Filoloxía Galega e Latina.
Revista:
Madrygal: Revista de estudios gallegos

ISSN: 1138-9664

Año de publicación: 2021

Número: 24

Páginas: 15-32

Tipo: Artículo

DOI: 10.5209/MADR.80231 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Madrygal: Revista de estudios gallegos

Resumen

Este artículo pretende ser una aproximación a la relación entre animales humanos y animales no humanos en diferentes autores y obras de la literatura gallega desde una perspectiva ecocrítica. A través de los textos se ejemplifica la separación entre animales humanos y no humanos en contextos marcados por la dominación y la violencia, se ilustra la interconexión humanimal y, finalmente, se muestra la plurisensorialidad del animal no humano. Se añaden, también, ensayos con testimonios orales reales que inciden en la separación bíos zoe en situaciones de violencia extrema.

Referencias bibliográficas

  • Acuña, Ana (1999): “O concepto e a imaxe da poesía máxico-ritual”, en Rosario Álvarez e Dolores Vilave¬dra (eds.): Cinguidos por unha arela común. Homenaxe ó profesor Xesús Alonso Montero. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, t. 2, pp. 23-40.
  • Acuña, Ana e Olivia Rodríguez (2018): “Ecocrítica do movemento cultural arredor de Urbano Lugrís”, en XII Congreso Internacional da AIEG. Novos horizontes para unha Galicia global. Redes. Territorio. Memoria. Madrid: Universidad Complutense de Madrid, inédito.
  • Alinei, Mario (1983): “Lo scricciolo ed altri animali magici in Italia: da «parole e cose» a «strutture di cose e di parole»”, en C. Angelet, L. Melis, F. J. Mertens e F. Musarra (eds.): Langue, dialecte, littérature. Études romanes à la mémoire de Hugo Plomteux. Leuven: Leuven University Press, pp. 21-33.
  • Alonso Girgado (1990 [1989]): Antoloxía do conto galego. Século XX. Vigo: Galaxia.
  • Álvarez Castro, Xosé (2013): Pontevedra nos anos do medo. Vigo: Xerais.
  • Arendt, Hannah (2006 [1969]): Sobre la violencia. Madrid: Alianza editorial.
  • Baceiredo, Rebeca (2019): Animais de estimação e bestas de companhia. Santiago de Compostela: Através.
  • Berger, John (1980): Mirar. Barcelona: Gustavo Gili.
  • Birkhead, Tim (2019): Los sentidos de las aves. Qué se siente al ser un pájaro. Madrid: Capitán Swing Libros.
  • Braidotti, Rossi (2016): “Catro teses verbo do feminismo posthumano”, Grial 54/211, pp. 141-155.
  • Brito, Nuno (2021): “Um encontro com o outro absoluto: Uma leitura de O animal que logo sou de Jacques Derrida”, Dobra 7, 11 pp.
  • Butler, Judith (2010): Marcos de guerra. Las vidas lloradas. Madrid: Espasa Libros.
  • Caamaño, Adolfo (2019): Matar o heroe. Vigo: Galaxia.
  • Cabana, Ana (2019): “Os incendios forestais e a variable xénero: estereotipos de ida e volta”, en Proxecto Batefogo (coord.): Árbores que non arden. Vigo: Catroventos, pp. 15-28.
  • Castro, Francisco (2013): “A corda que aforca o mundo (Historia case real)”, en IES Manuel García Barros: Pedigree. A Estrada: Concello da Estrada, pp. 15-22.
  • Cooke, Lucy (2019): La inesperada verdad sobre los animales. Barcelona: Anagrama.
  • Diéguez, Lois (2013): “Como homes”, en IES Manuel García Barros: Pedigree. A Estrada: Concello da Estrada, pp. 23-25.
  • Docampo, Xabier P. (2005): “Que vén o lobo!”, en Escrita contemporánea. M. Actas das II Xornadas de Literatura Oral. O mito que fascina: do lobo do lobishome. A Coruña: Asociación de Escritoras e Escri¬tores en Lingua Galega, pp. 13-24.
  • Eiré, Alfonso (2000): Eu tamén fun coas vacas. A Coruña: Espiral Maior.
  • Eiré, Alfonso (2018): Memorias dunha vaca marela. A Coruña: Hércules Ediciones.
  • Horta, Óscar (2018): Na defensa dos animais. Rianxo: Axóuxere.
  • Escartín Gual, Montserrat (2011): “Sentados frente al espejo: el alma de los animales en Unamuno y Coet¬zee”, en Jimena Rodríguez Carreño (ed.): Animales no humanos entre animales humanos. Madrid: Plaza y Valdés, pp. 155-189.
  • Flores de la Flor, Mª Alejandra (2011): “Los monstruos híbridos en la Edad Moderna”, en Arturo Morgado García e José Joaquín Rodríguez Moreno (eds.): Los animales en la historia y en la cultura. Cádiz: Editorial UCA, pp. 143-152.
  • Flys Junquera, C.; José Manuel Marrero Henríquez e Julia Barella Vigal (2010): “Ecocríticas: el lugar y la naturaleza como categorías de análisis literario”, en Carmen Flys Junquera, José Manuel Marrero Hen-ríquez e Julia Barella Vigal (eds.): Ecocríticas. Literatura y medio ambiente. Madrid: Iberoamericana/ Vervuert, pp. 15-25.
  • Flys Junquera, Carmen (2018): “En el principio era la palabra: la palabra y la creación de imaginarios ecológicos”, en José Albelda, José María Parreño e J. M. Marrero Henríquez (coords.): Humanidades ambientales. Pensamiento, arte y relatos para el siglo de la gran prueba. Madrid: Catarata, pp. 182-200.
  • Fole, Ánxel (1981): “O marco”, en Claudio Rodríguez Fer: A Galicia misteriosa de Ánxel Fole. Sada: Edi¬ciós do Castro, pp. 63-66.
  • Fole, Ánxel (1991): Contos da néboa. Vigo: Galaxia.
  • Franco Grande, Xosé Luís (2013): “O neno e o pónei”, en IES Manuel García Barros: Pedigree. A Estrada: Concello da Estrada, pp. 35-40.
  • Garrosa Gude, José Luís (2005): “Unha inquietante presenza: lobos e lobishomes no imaxinario galego e universal”, en Escrita contemporánea. M. Actas das II Xornadas de Literatura Oral. O mito que fascina: do lobo do lobishome. A Coruña: Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, pp. 113-143.
  • Gifford, Terry (2018): “Del medio rural al medioambiente: la escritura británica de la naturaleza en prosa de no ficción”, en Margarita Carretero González e José Marchena Domínguez (eds.): Representaciones culturales de la naturaleza alterhumana. Aproximaciones desde la ecocrítica y los estudios filosóficos y sociales. Cádiz: Editorial UCA, pp. 363-379.
  • Glotfelty, Cheryll (2010): “Los estudios literarios en la era de la crisis medioambiental”, en Carmen Flys Junquera, José Manuel Marrero Henríquez e Julia Barella Vigal (eds.): Ecocríticas. Literatura y medio ambiente. Madrid: Iberoamericana/Vervuert, pp. 49-65.
  • Gomes Bastos, Lucas (2021): “De humanos animais e animais humanos: Gregor Samsa e Pedro Vermelho”, Dobra 7, 11 pp.
  • González Torres, Yolotl (2018): “La fauna en el pensamiento mesoamericano”, en Margarita Carretero González e José Marchena Domínguez (eds.): Representaciones culturales de la naturaleza alterhuma¬na. Aproximaciones desde la ecocrítica y los estudios filosóficos y sociales. Cádiz: Editorial UCA, pp. 131-161.
  • Guida, Ângela (2021): “O vis-à-vis com o animal que logo somos: entre linhas, versos e tintas”, Dobra 7, 12 pp.
  • Iglesias, Xosé (2014): Tranfusión oceánica. Malpica: Caldeirón.
  • Iglesias, Xosé (2016): A relixión do mar. Gondomar: Instituto de Estudos Miñoráns.
  • Kailo, Kaarina (2015): “Del patriarcado como sistema alquímico a la alternativa: el imaginario del don”, en Alicia H. Puleo (ed.): Ecología y género en diálogo interdisciplinar. Madrid: Plaza y Valdés editores, pp. 359-373.
  • Levi, Primo (2015 [1987]): Trilogía de Auschwitz. Barcelona: Península.
  • Lueiro Rey, Manuel (2003 [1982]): O sol na crista do galo (Edición de Ramón Nicolás). Vigo: Xerais.
  • Maciel, Maria Esther (2021): “Literatura e subjectividade animal”, Dobra 7, 11 pp.
  • Marco, Aurora (2011): Mulleres na guerrilla antifranquista galega. Ames: Laiovento.
  • Martín, Paco (2000 [1992]): Historias para ler á noite. Vigo: Galaxia.
  • Méndez Ferrín (1987 [1971]): Retorno a Tagen Ata. Vigo: Xerais.
  • Méndez Ferrín (1994a [1958]): Percival e outras historias. Vigo: Xerais.
  • Méndez Ferrín(1994b): Estirpe. Vigo: Xerais.
  • Méndez Ferrín (1999 [1991]): Arraianos. Vigo: Xerais.
  • Méndez Ferrín (2004 [1980]): Crónica de nós. Vigo: Xerais.
  • Morgado García, Arturo (2015): La imagen del mundo animal en la España Moderna. Cádiz: Editorial UCA.
  • Morpurgo, Michael (2012): Caballo de batalla. Barcelona: Noguer.
  • Murado, Miguel Anxo (2000 [1995]): Ruído. Relatos de guerra. Vigo: Galaxia.
  • Neira Vilas, Xosé (1979 [1961]): Memorias dun neno labrego. Sada: Ediciós do Castro.
  • Nganang, Patrice (2010): Tiempo de perro. Crónica animal. Barcelona: El Aleph.
  • Orsanic, Lucía (2018): “Imágenes caninas medievales. Textos y contextos”, en Margarita Carretero Gon¬zález e José Marchena Domínguez (eds.): Representaciones culturales de la naturaleza alterhumana. Aproximaciones desde la ecocrítica y los estudios filosóficos y sociales. Cádiz: Editorial UCA, pp. 59-80.
  • Osorio, Rodrigo (ed.) (2021): Orixe orzánica das sereas todas. Santiago de Compostela: Alvarellos.
  • Palacios, Manuela (2017): “Travesías das baleas pola poesía contemporánea de Galicia e Irlanda: Xénero, empoderamento e extinción”, Madrygal. Revista de Estudios Gallegos 20, pp. 127-145, https://doi. org/10.5209/MADR.57634.
  • Parreño, José María e J. M. Marrero Henríquez (2018): “Presentación. La cultura del Antropoceno”, en José Albelda, José María Parreño e J. M. Marrero Henríquez (coords.): Humanidades ambientales. Pensamiento, arte y relatos para el siglo de la gran prueba. Madrid: Catarata, pp. 7-14.
  • Pedrosa Bartolomé, José Manuel (2010): “Ecomitologías”, en Carmen Flys Junquera, José Manuel Marrero Henríquez e Julia Barella Vigal (eds.): Ecocríticas. Literatura y medio ambiente. Madrid: Iberoameri¬cana/Vervuert, pp. 313-337.
  • Picallo, Héitor (2013): “O secuestro do poeta”, en IES Manuel García Barros, Pedigree. A Estrada: Con-cello da Estrada, pp. 75-82.
  • Pimentel, Luís (1983): Sombra do aire na herba. Vigo: Galaxia.
  • Pons Prades, Eduardo (2004): Los niños republicanos en la guerra de España. Madrid: Anaya.
  • Puleo, Alicia H. (2013 [2011]): Ecofeminismo para otro mundo posible. Universitat de Valencia: Cátedra.
  • Puleo, Alicia H.(2019): Claves ecofeministas. Para rebeldes que aman la Tierra y a los animales. Madrid: Plaza y Valdés.
  • Queipo, Xavier (2013): “Resistencia acuática”, en IES Manuel García Barros: Pedigree. A Estrada: Con-cello da Estrada, pp. 89-91.
  • Risco, Vicente (1990 [1925]): “O lobo da xente”, en Luis Alonso Girgado: Antoloxía do conto galego. Século XX. Vigo: Galaxia.
  • Rivas, Manuel (2008 [1993]): En salvaxe compaña. Vigo: Xerais.
  • Rivas, Manuel (2020): Zona a defender. A esperanza indócil. Vigo: Xerais.
  • Rodríguez Fer, Claudio (1981): A Galicia misteriosa de Ánxel Fole. Sada: Ediciós do Castro.
  • Salgado, Xosé M. e Xoán-M. Casado (1989): X. L. Méndez Ferrín. Barcelona: Sotelo Blanco.
  • Sánchez Arins, Susana (2015): Seique. Santiago de Compostela: Através.
  • Sarille, Xosé Manuel (2004): Polos fillos dos fillos. Santiago de Compostela: Candeia.
  • Sierra Veloso, Xurxo (2020): Benvidos á cidade. Vigo: Galaxia.
  • Singer, Peter (2018): Liberación animal. Segunda edición ampliada. Barcelona: Taurus.
  • Souto, Paco (2016): e Caín. Santiago de Compostela: Laiovento.
  • Souto, Xurxo (2004): Contos do mar de Irlanda. Vigo: Xerais.
  • Souto, Xurxo (2007 [2001]): Contos da Coruña. Vigo: Xerais.
  • Souto, Xurxo(2018): A gran travesía de Chiruca Macallás. Vigo: Xerais.
  • Souto, Xurxo (2021 [1999]): O retorno dos homes mariños. Vigo: Xerais.
  • Tafalla, Marta (2019): Ecoanimal. Una estética plurisensorial, ecologista y animalista. Madrid: Plaza y Valdés.
  • Velasco Sesma, Angélica (2015): “Más allá del mecanicismo: heroínas ecológicas del imaginario actual”, en Alicia H. Puleo (ed.): Ecología y género en diálogo interdisciplinar. Madrid: Plaza y Valdés editores, pp. 341-358.
  • Velasco Sesma, Angélica (2018 [2017]): La ética animal. ¿Una cuestión feminista?. Universitat de Valencia: Ediciones Cátedra.
  • Verdú Delgado, Ana Dolores e Teresa Shiki (2018): “Alteridades sin barreras. Relación entre lo humano y lo alter-humano en la cosmovisión animista shuar”, en Margarita Carretero González e José Marchena Domínguez (eds.): Representaciones culturales de la naturaleza alterhumana. Aproximaciones desde la ecocrítica y los estudios filosóficos y sociales. Cádiz: Editorial UCA, pp. 163-182.
  • Villanueva Romero, Diana (2018): “Una visión alter-humana del futuro del planeta: Ishmael y Juicio a los humanos”, en Margarita Carretero González e José Marchena Domínguez (eds.): Representaciones culturales de la naturaleza alterhumana. Aproximaciones desde la ecocrítica y los estudios filosóficos y sociales. Cádiz: Editorial UCA, pp. 325-342.
  • Xubín, Isaac (2012): Con gume de folla húmida. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.
  • Xubín, Isaac(2016): Non hai outro camiño. Vigo: Xerais.
  • Xubín, Isaac (2019): Os largos e longos campos de liño azul. Vigo: Galaxia.