Apuntes sobre la penetración del cristianismo en la Gallaecia a partir de cerámicas con simbología cristiana

  1. Adolfo Fernández Fernández 1
  1. 1 Universidade de Vigo
    info

    Universidade de Vigo

    Vigo, España

    ROR https://ror.org/05rdf8595

Revista:
Gerión

ISSN: 0213-0181

Ano de publicación: 2021

Título do exemplar: Monográfico: Contextos del priscilianismo (Gallaecia, siglos IV-VI)

Volume: 39

Número: 2

Páxinas: 691-716

Tipo: Artigo

DOI: 10.5209/GERI.78124 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso aberto editor

Outras publicacións en: Gerión

Resumo

From the 4th century Christianism, already the official religion of the Empire, spreads through different ways, including the incorporation of its symbolism in all types of mobile supports. A phenomenon that will increase along the time, especially during the 6th century. One of the most common supports will be pottery, garnished with different types of Christian symbols, used from the middle of the 4th century, that will gradually replace the pagan symbols from the previous centuries. Gallaecia, especially its cities and harbours, will be influenced by the new traditions, arrived from foreign lands like the North of Africa and Eastern Mediterranean, thanks to its privileged location in the Atlantic commercial routes. This paper will analyse the pottery evidence with Christian symbolism and their archaeological contexts, to show the importance of the penetration and evolution of Christianism and its symbolism in Gallaecia from the 4th to the 7th century.

Referencias bibliográficas

  • Alcorta Irastorza, E. (2017): “Ladrillo con crismón de Castillós”, [en] López Quiroga – Martínez Tejera (coords.), 2017, 168.
  • Alonso Sánchez, M. A. – Fernández Ochoa, C. (1988): “Cerámica africana D con decoración paleocristiana en la muralla de Gijón”, CuPAUAM 15, 339-377 (https://doi.org/10.15366/cupauam1988.15.012).
  • Anderson, W. (2007): “Menas flasks in the west: pilgrimage and trade at the end of Antiquiquity”, AWE 6, 221-243 (https://doi.org/10.2143/AWE.6.0.2022800).
  • Anguita Jaén, J. M. (2015): “El disco de Quiroga: planteamientos nuevos a la luz de una constatación”, Larouco 6, 81-97.
  • Barciela Garrido, P. – Rey Seara, E. (2016): “Cunca acampanada con inscrición”, [en] Fernández Fernández – Barciela Garrido (coords.), 2016, 96-97.
  • Bejaoui, F. (1997): Céramique et religion chrétienne. Les thèmes bibliques sur la sigillée africaine, Tunis.
  • Bernal Casasola, D. (2008): “El final de la industria pesquero-conservera en Hispania (ss. V-VII d.C.). Entre obispos, Bizancio y la evidencia arqueológica”, [en] J. Napoli (ed.), Ressources et activités maritimes des peuples de l’Antiquité, Actes du Colloque International de Boulogne-sur-Mer. 12, 13 et 14 Mai 2005 (=Les Cahiers du Littoral 2, 6), Boulogne-sur-Mer, 31-57.
  • Bonifay, M. (2004): Etudes sur la céramique romaine tardive d’Afrique (=BAR International Series 1301), Oxford.
  • Bonifay, M. – Carre, M.-B. – Rigoir, Y. (dir.), (1998): Fouilles à Marseille. Les mobiliers (Ier-VIIe siècles ap. J.-C.), (=Etudes Massaliètes 5), Paris.
  • Bourgeois, A. (1969): “Plats à reliefs d’applique de Belo”, Mélanges de la Casa de Velázquez 5, 31-71.
  • Brañas, R. (2004): “Cruz de Moraime”, [en] Singul – Suárez Otero 2004, 79.
  • Carandini, A.– Anselmino, L.– Pavolini, C. – Saguí, L. – Tortorella, S. – Tortorici, E. (1981): Atlante delle forme ceramiche, I. Ceramica fine romana nel Bacino mediterraneo (medio e tardo impero), (=Enciclopedia dell’arte antica. Suppl.1), Roma.
  • Carreño Gascón, M. C. (1995): “Sigillata Africana en Lucus Augusti”, [en] Actas del XXII Congreso Nacional de Arqueología, Vigo, vol. II, 297-304.
  • Carreño Gascón, M. C. (2007): “Una pequeña muestra de la terra sigillata procedente de un control urbano en Lucus Augusti”, Larouco 4, 141-178.
  • Carreño Gascón, M. C. (2015): “La terra sigillata del solar de Ánxel Fole (Lugo)”, Larouco 6, 33-80.
  • Cordero Ruíz, T. – Tente, C. – Carvalho, P. C. – Cristóvão, J. – Dias, P. – Fernández Fernández, A. (2020): “Los baptisterios de Egitania (Idanha-a-Velha, Portugal). Contexto arqueológico y cultural”, Munibe. Antropologia-Arkeologia 71, 137-150 (https://doi.org/10.21630/maa.2020.71.08).
  • Danielou, J. (1961): Les symboles chrétiens primitifs, Paris.
  • Díaz Martínez, P. C. (1994): “El Parrochiale suevum: organización eclesiástica, poder político y poblamiento en la Gallaecia Tardoantigua”, [en] J. Mangas – J. Alvar (eds.), Homenaje a José María Blázquez, Madrid, vol. VI, 35-47.
  • Díaz Martínez, P. C. (2011): El reino suevo, Madrid.
  • Duval, N. (1976): La mosaïque funéraire dans l’art paléochrétien (=Antichità, archeologia, storia dell’arte 3), Ravenna.
  • Duval, N. (1991): Naissance des arts chrétiens. Atlas des monuments paléochrétiens de la France (=Atlas archéologiques de la France 2), Paris.
  • Ennabli, A. (1976): Lampes chrétiennes de Tunisie (Musées du Bardo et de Carthage), Paris.
  • Fernández Fernández, A. (2014): El comercio tardoantiguo (ss. IV-VI) en el noroeste peninsular a través del registro cerámico de la Ría de Vigo (=Roman and Late Antique Mediterranean Pottery 5), Oxford.
  • Fernández Fernández, A. (2019a): “Importación de vajillas de mesa en época tardía: dérivées des "Sigillées paléochrétiennes" (DSP), "Terra sigillata" gálica tardía, Gaulish "T.S. grise" (Rayes, 1972), Terra sigillata "arancione-grigia" (Atlante, 1981)”, [en] Fernández Ochoa et alii (eds.), 2019, 189-227.
  • Fernández Fernández, A. (2019b): “Producciones tardías orientales de vajilla fina: Late Roman C y Late Roman”, [en] Fernández Ochoa et alii (eds.), 2019, 229-283.
  • Fernández Fernández, A. – Barciela Garrido, P. (coords.), (2016): Emporium. Mil anos de comercio en Vigo, Vigo.
  • Fernández Fernández A. – Pérez Losada, F. (2010): “Una gran crátera tardorromana con decoración pintada aparecida en la villa de Toralla (Vigo, Galicia, España)”, [en] LRCW 3. Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae en the Mediterranean. Archaelogy and Archaeometry. Comparison between Western and Eastern Mediterranean (=BAR International Series 2185), Oxford.
  • Fernández Fernández, A. – Carvalho, P. C. – Cristóvão, J. – Sanjurjo-Sánchez, J. – Dias, P. (2019): “Dating the early Christian baptisteries from Idanha-a-Velha—the Suebi-Visigothic Egitania: stratigraphy, radiocarbon and OSL”, Archaeological and Anthropological Sciences 11-10, 5691-5704 (https://doi.org/10.1007/s12520-019-00901-9).
  • Fernández Ochoa, C. – Bendala Galán, M. – García-Entero, V. – Vidal Álvarez, S. (2011): “Cubierta de sarcófago con el ciclo de Jonás hallada en Carranque (Toledo)”, Archivo Español de Arqueología 84, 231-242 (https://doi.org/10.3989/aespa.084.011.009).
  • Fernández Ochoa, C. – Morillo Cerdán, Á. – Zarzalejos Prieto, M. M. (eds.), (2019): Manual de cerámica romana. IV producciones cerámicas de época medio-imperial y tardorromana, Madrid.
  • Fontes, J. (2017): “Placa con crismón de Braga”, [en] López Quiroga – Martínez Tejera (coords.), 2017, 115-148.
  • García de Figuerola, M. – García Martín, J. (1995): “Sigillata africana con tema bíblico encontrada en la provincia de Salamanca”, Archivo Español de Arqueología 68, 287-291 (https://doi.org/10.3989/aespa.1995.v68.432).
  • García Rozas, R. (2004): “Fragmentos cerámicos con decoración figurada”, [en] Singul – Suárez Otero 2004, Vigo, 75.
  • Hayes, J. W. (1972): Late Roman Pottery. A Catalogue of Roman Fine Wares, London.
  • Hayes, J. W. (1992): Excavations at Saraçhane in Istambul 2. The Pottery, Princeton.
  • Hevia Ballina, A. (2017): “Lauda funeraria de Ithacius”, [en] López Quiroga – Martínez Tejera (coords.), 2017, 156-157.
  • Jézégou, M.-P. (1998): “Le mobilier de l’épave Saint-Gervais 2 (VII s.) à Fos-sur-Mer (B. du Rh)”, [en] Bonifay et alii (dir.), 1998, 343-350.
  • Juan Tovar, L. C. – Oñate Baztán, P. – Sanguino Vázquez, J. (2012): “Un taller cristiano de Terra Sigillata Hispánica Tardía”, Ex Officina Hispana. Boletín de la SECAH 4, 25-28.
  • Kalinowski, A. (2017): “A Mosaic of Daniel in the Lions’ Den from Borj el Youdi (Furnos Minus) Tunisia: The Iconography of Martyrdom and the Arena in Roman North Africa”, Antiquités africaines 53, 115-128 (https://doi.org/10.4000/antafr.659).
  • Llinàs I Pol, J. – Nolla, J. M. – Nieto, X. (1996): “Iconografía paleocristiana en ceràmiques estampades gàl-liques (D.S.P.) trobades al Nord-Est de Catalunya”, Annals de l’Institut d’Estudis Gironins 37, 1059-1068.
  • Long, L. – Volpe, G. (1998): “Le chargement de l’épave 1 de La Palud (VI s.) à Port-cros (Var). Note preliminaire”, [en] Bonifay et alii (dir.), 1998, 317-342.
  • López Quiroga, J. (2005): “Los orígenes de la parroquia rural en el Occidente de Hispania (siglos IV-IX) Provincias de Gallaecia y Lusitania”, [en] Ch. Delaplace (dir.), Aux origines de la paroisse rurale en Gaule méridionale (IVe-IXe siècles), Paris, 193-228.
  • López Quiroga, J. – Martínez Tejera, A. M. (2017): “Cristianización y territorio en la Gallaecia de época sueva”, [en] López Quiroga – Martínez Tejera (coords.), 2017, 115-148.
  • López Quiroga, J. – Martínez Tejera, A. M. (coords.), (2017): In Tempore Sueborum. El tiempo de los suevos en la Gallaecia (411-585). El primer reino medieval de Occidente, Ourense.
  • López Rodríguez, J. R. – Regueras Grande, F. (1987): “Cerámicas tardorromanas de Villanueva del Azoague (Zamora)”, BSAA LIII, 115-166.
  • López Rodríguez, J. R. – Regueras Grande, F. (1989): “Sigillatas en relieve y estampadas en Villanueva del Azoague. Un posible obrador de cerámicas tardorromanas”, Brigecio 1, 47-58.
  • Maciel, J. M. (1996): Antiguidade tardia e paleocristianismo em Portugal, Lisboa.
  • Martínez González, M. M. – Vítores Bañares, S. (2000): “Nuevos alfares de Terra Sigillata Hispánica Tardía en el entorno de Tritium Magallum (Badarán y Berceo, La Rioja)”, Iberia: Revista de la Antigüedad 3, 333-372.
  • Metaxas, S. (2005): “Frühbyzantinische Ampullen und Amphoriskoi aus Ephesos”, [en] F. Krinzinger (Hrsg.), Spätantike und mittelalterliche Keramik aus Ephesos (=Archäologische Forschungen 13), Vienna, 67-123.
  • Morais, R. (2010): Bracara Augusta, Braga.
  • Morais, R. – Fernández Fernández, A. (2010): “Difusión y comercio de la TSHT. Nuevos yacimientos, estructura comercial y evolución de la misma, expansión y contracción de mercados”, Ex Officina Hispana. Boletín de la SECAH 1, 47-64.
  • Pérez Losada, F. (2016): “Crátera pintada da villa de Toralla”, [en] Fernández Fernández – Barciela Garrido (coords.), 2016, 82-84.
  • Pérez Rodríguez-Aragón, F. (2017): “Fragmento de mosaico con crismón”, [en] López Quiroga –Martínez Tejera (coords.), 2017, 156-157.
  • Pieri, S. (2005): Le commerce du vin oriental à l’époque byzantine (Ve-VIIe siècles). Le témoignage des amphores en Gaule (=Institut français d’Archéologie du Proche-Orient. Bibliothèque Archéologique et Historique, 174), Beyrouth.
  • Prieto Robles, M. S. – Castro Carrera, J. C. (2015): “O prato de TSA C con escena do sacrificio de Isaac da factoría de salgadura da rúa Marqués de Valladares, Vigo”, Glaucopis. Boletín del Instituto de Estudios Vigueses 20, 9-24.
  • Salomonson, J. W. (1979): Voluptatem spectandi non perdat sed mutet. Observations sur l’iconographie du martyre en Afrique romaine (=Verhandelingen der Koninklijke Nederlandse akademie van wetenschappen. Afdeling Letterkunde; Nieuwe Reeks deel 98), Amsterdam.
  • Sánchez, Mª A. (2007): “Plato romano de Baelo Claudia (Bolonia, Cádiz), Pieza del mes. Ciclo 2006-2007”, [en] Los mensajes de la cerámica, Madrid.
  • Sánchez Pardo, J. C. (2013): “Los contextos de fundación de las iglesias tardoantiguas en Galicia (V-VIII): substratos arqueológicos, distribución y significados”, Antiquité Tardive 20, 255-273 (https://doi.org/10.1484/J.AT.1.103107).
  • Sánchez Pardo, J. C. (2014): “Organización eclesiástica y social en la Galicia tardoantigua. Una perspectiva geográfico-arqueológica del Parroquial Suevo”, Hispania sacra 66, 439-480 (https://doi.org/10.3989/hs.2014.058).
  • Serodio Domínguez, A. (2016): “Ungüentarios de produción oriental”, [en] Fernández Fernández –Barciela Garrido (coords.), 2016, 122-123.
  • Serrano Ramos, E. (1977): “Motivos cristianos en la cerámica tardorromana (zona del Estrecho y costa malagueña)”, Jábega 17, 69-77.
  • Singul, F. – Suárez Otero, J. (2004): Ate o confín do mundo. Diálogos entre Santiago e o mar, Vigo.
  • Suárez Otero, J. (2004a): “Ampulla Bizantina”, [en] Singul – Suárez Otero 2004, 74.
  • Suárez Otero, J. (2004b): “Crismón de San Pedro de Leis”, [en] Singul – Suárez Otero 2004, 91.
  • Van Doorninck, F. H. (1989): “The cargo amphoras on the 7th century Yassi Ada and 11th century Serçe Limani shipwrecks: two examples of a reuse of byzantine amphoras as transport jars”, [en] V. Déroche – J.-M. Spieser (eds.), Recherches sur la céramique byzantine (=École française d’Athènes. Bulletin de Correspondance Hellénique, Suppl. XVIII), Paris, 247-256.
  • Vidal Álvarez, S. (2007): “Nuevos datos para el estudio de la producción de sarcófagos del noroeste de la Península Ibérica entre los siglos IV-VI: el sarcófago de Portosín (A Coruña) y los relieves de Gijón (Asturias)”, [en] G. Koch (Hrsg.), Akten Symposium des Sarkophag-Corpus 2001, Mainz am Rhein, 215-231.
  • Vigil-Escalera, A. (2013): “Las últimas producciones de TSHT en el interior peninsular”, Ex Officina Hispana. Boletín de la SECAH 1, 11-24.
  • Vizcaíno Sánchez, J. (2007): Estudio de la presencia bizantina en España a partir de la documentación arqueológica, Tesis doctoral, Universidad de Murcia.