Más que un inmueble: la “domus” en la sociedad y el Derecho Romano.

  1. María José Bravo Bosch
Revista:
Actualidad jurídica iberoamericana

ISSN: 2386-4567

Año de publicación: 2023

Título del ejemplar: Vivienda y familia en el Siglo XXI

Número: 19

Páginas: 16-47

Tipo: Artículo

Otras publicaciones en: Actualidad jurídica iberoamericana

Resumen

La “domus”, en la antigua Roma, no era solo un espacio físico sino el hogar formado por los miembros de un grupo familiar sometido a la potestad del mismo paterfamilias. La vivienda, por lo tanto, era considerada por el derecho romano como un símbolo que debía protegerse, y en la que además debía residir la mayor parte del tiempo la mujer si quería ser considerada virtuosa y ejemplar. Con el paso del tiempo, surgió un nuevo modelo residencial, la “insula”, edificación vertical de condiciones habitualmente deplorables, si bien con algunas excepciones. La regulación jurídica de estas construcciones intentó frenar la especulación, pero las medidas preventivas fueron insuficientes para evitar los conflictos en el derecho inmobiliario.

Referencias bibliográficas

  • AlbAnese, B.: “Vita necisque potestas paterna e lex Iulia de adulteriis coercendis”, en AA.VV.: Studi Mussotto, Montaina, Palermo, 1980, núm. 2.
  • ArévAlo CAbAllero, W.: “La locatio-conductio urbana: peculiaridades”, en AA.VV.: Fundamentos Romanísticos del derecho contemporáneo (dir. por J. GArCíA sánChez), ed. BOE, Madrid, 2021, Tomo 7.
  • AriAs bonet, J. A.: “Sobre el senadoconsulto hosidiano”, AHDE, 1980, núm. 50.
  • BArríA DíAz, R.: “Actio de effusis vel deiectis y actio de positis vel suspensis: antecedentes, contenido y proyecciones en la moderna responsabilidad extracontractual”, Revista de Estudios Histórico-Jurídicos, 2018, núm. 40.
  • BArton, I.M.: Roman Domestic Buildings, University of Exeter Press, Chicago, 1996.
  • BeArD, M.: Pompeya. Historia y leyenda de una ciudad romana, trad. esp., ed. Crítica, Barcelona, 2008.
  • BonfAnte, P., Corso di diritto romano I, ed. A. Sampaolesi, Roma, 1925.
  • BuonGiorno, P.: “CIL X 1401 e il senatus consultum ‘Osidiano’”, Iura, 2010, núm. 58.
  • CAlore, E.: ‘Actio quod metus causa’. Tutela della vittima e azione in rem scripta, ed. Giuffré, Milán, 2011.
  • CAlzA, G.: “La case d ’affitto in Roma antica”, en AA.VV.: Nuova antología di Lettere, 1916.
  • CAlzA, G.: Scavi di Ostia, vol.1, Topografia Generale, Libreria dello Stato, Roma, 1953.
  • CApoGrossi ColoGnesi, L.: L’agricoltura romana. Guida storica e critica, ed. Laterza, Roma-Bari, 1982.
  • CArAnDini, A.: “Domus e insulae sulla pendice settentrionale del Palatino”, Bullettino della Commissione Archeologica Comunale di Roma, 1986, núm. 91.
  • CArCopino, J.: La vida cotidiana en Roma en el apogeo del Imperio, trad. esp., ed. Temas de Hoy, Madrid, 2001.
  • Cenerini, F.: La donna romana, ed. Il molino, Bolonia, 2009.
  • ChurruCA, J.: “La pignoración tácita de los invecta et illata en los arrendamientos urbanos en el derecho romano clásico”, RIDA, 1977, núm. 24.
  • CoArelli, E.: “La consistenza della citta nel periodo imperiale: Pomerium, Vici, Insulae”, en AA.VV.: La Rome imperiale: demographie et logistique, actes de la table ronde (Rome, 25 mars 1994), Ecole Francaise de Rome, Roma, 1997.
  • DAube, D.: “The accuser under the Lex Iulia de Adulteriis”, Salonica Congress of Byzantine Studies, Atenas, 1955, ahora Collected Studies in Roman Law, Frankfurt, 1991, núm. 1.
  • De Witt, N.W.: “The Primitive Roman Household”, The Classical Journal, 1920, núm. 15.
  • Di porto, A., “L’impresa agricola nel periodo imprenditoriale”, en CerAmi, P.- Di porto, A.- petruCCi, A.: Diritto commerciale romano. Profilo storico 2, ed. Giappichelli, Turín, 2004.
  • DonAlDson, I.: The Rapes of Lucretia: AMyth and its Transformations, Oxford University Press, Oxford, 1982.
  • Düll, R.: “Iudicium domesticum, abdicatio und apoceryxis”, ZSS, 1943, núm. 63.
  • DunbAbin, K.M.D.: “Triclinium and Stibadium”, en AA.VV.: Dining in a Classical Context, (ed. por W.J. Slater), The University of Michigan Press, Ann Arbor, 1991.
  • Ernout, A.: “Domus, fores et leurs substituts”, RPh, 1932, núm. 6.
  • Ernout, A.-millet, A.: Dictionnaire Etymologique de la Langue Latine. Histoire des mots, 3ª ed., Lib. C. Klincksieck, París, 1951.
  • FernánDez veGA, P.A.: La casa romana, ed. Akal, Madrid, 2ª ed., 2003.
  • FerrArA, D.-De CArolis, E.- esposito, F.: “Riflessioni sul sectile pavimentum del triclinio della Casa dell’Efebo a Pompei”, Rivista di Studi Pompeiani, 2017, núm. 28.
  • FrAnChini, L.: “La tutela dei beni immobili privati di interesse storico-artistico nell’esperienza romana”, en AA.VV.: I beni di interesse pubblico nell’esperienza giuridica romana (ed. por L. GArofAlo), ed. Jovene, Nápoles, 2016.
  • Frier, b.W.: Landlords and Tenants in imperial Rome, Princeton University Press, Princeton, 1943.
  • Geib, G.: Geschichte des römische Criminalprozess, Buch. Weichmann, Leipzig, 1842.
  • GreenouGh, J.B.: “The Fauces of the Roman House”, Harvard Studies in Classical Philology, 1890, núm. 1.
  • Grillone, A.: “Punti cardinali dell’amministrazione immobiliare urbana”, Teoria e Storia del Diritto Privato, 2017, núm. 10.
  • GrimAl, P.: La civilización romana, trad. esp., ed. Paidós, Barcelona, 1999.
  • GuArino, A.: Il dossier di Lucrezia, en Pagine di diritto romano, IV, ed. Jovene, Nápoles, 1994.
  • GuArino, A., Diritto Privato Romano, 12ª ed., ed. Jovene, Nápoles, 2001
  • HollerAn, C.: “Finding Commerce: The taberna and the identification of Roman Commercial Space”, Papers of the British School at Rome, 2017, núm. 85.
  • KuCuK, E.: “L’actio de efussis vel deiectis nel diritto romano classico”, Revista de Estudios Histórico-Jurídicos [online]. 2008.
  • LAmbertini, R.: “Ancora sui leggitimati a uccidere iure patris ex lege Iulia de adulteriis”, SDHI, 1992, núm. 58.
  • LonGo, G.: “I quasi delicta actio de effusis et deiectis actio de positis ac suspensis”, Studi in onore di C. Sanfilippo, Milán, 1983, núm. 4.
  • MentxACA R.: La pignoración de colectividades en el derecho romano clásico, ed. Universidad del País Vasco, Bilbao, 1986.
  • Mollá nebot, S.: Disposiciones legales sobre edificaciones privadas, ed. Dykinson, Madrid, 2019.
  • MurGA Gener, J.L: El edificio como unidad en la jurisprudencia romana y en la lex, Servicio de Publicaciones de la Universidad de Sevilla, Sevilla, 1986.
  • NACK, E.-WäGner W.: Roma, trad. esp., ed. Labor, Barcelona, 1960.
  • NAsti, F.: “Mutare, detrahere, transferre: considerazioni sui senatusconsulta osidiano, aciliano e l’ad sabinum di Ulpiano”, SDHI, 2017, núm. 83.
  • NeWbolD, R.F.: “Some Social and Economic Consequences of the A.D. 64 Fire at Rome”, en Latomus, 1974, núm. 33.
  • PACKer, J. E., “The insulae of Imperial Ostiae”, MAAR, 1971, núm. 31.
  • PAlmirsKi, T.: “Effusum vel deiectum”, en Au delà des frontieres. Mélanges de droit romain offerts à W. Wolodkiewicz,, ed. Liber, Varsovia, 2000, núm. 2.
  • PAvón, P.: “Valerio Máximo y la asimetría sexual en la severidad del castigo”, Latomus, 2008, núm. 67.
  • Pomeroy, S. B.: Goddesses, Whores, Wives and Slaves: Women in Classical Antiquity, Random House, Nueva York, 1975.
  • ProverA, G.: s.v. Actio de effusis et deiectis, en Noviss. dig. it., Turín, 1957, núm. 1.
  • RAbello, A.M.: “Il ius occidendi iure patris della lex Iulia de adulteriis coercendis e la vitae necisque potestas del paterfamilias”, en Atti Sem. Rom. Intern., Perugia, 1972.
  • RAmos mAestre, Á.: La responsabilidad civil por los daños causados por cosas arrojadas o caídas, ed. Práctica de Derecho, Madrid, 2001.
  • Rizzelli, G.: Lex Iulia. Studi sulla disciplina di adulterium, lenocinium, stuprum, ed. Grifo, Lecce, 1997.
  • Robinson, O.: Ancient Rome. City planning and administration, ed. Routledge, London, 1992.
  • RoDríGuez- ennes, L.: “La actio de positis vel suspensis y la aparición de los modernos delitos de peligro”, en AA.VV.: Fundamentos Romanísticos del derecho contemporáneo (dir. por J. GArCíA sánChez), ed. BOE, Madrid, 2021, Tomo VI.
  • Russo ruGGeri, C.: “Qualche osservazione in tema di ius occidendi ex lege Iulia de adulteriis coercendis”, BIDR, 1989-1990, núm. 92-93.
  • sAChers, E.: s.v. “Potestas patria”, REPW, núm. 43, 1953.
  • SAnnA, M.V.: “Matrimonium iniustum, accusatio iure viri et patris e ius occidendi”, AUPA, 2010-2011, núm. 54.
  • SerrAo, F.: Impresa e Responsabilità a Roma nell’età commerciale, ed. Pacini, Pisa, 1989.
  • SpAGnuolo viGoritA, T.: “La data della lex Iulia de adulteriis”, en AA.VV.: Iuris Vincula, Studi Talamanca, Nápoles, 2001, núm. 8.
  • Storey, G.R.: “The Meaning of “Insula” in Roman Residential Terminology”, Memoirs of the American Academy in Rome, 2004, núm. 49.
  • Vitrubio, Los diez Libros de Arquitectura, trad. esp., Biblioteca Miguel de Cervantes, Alicante, 2014.
  • VolterrA, E.: “In tema di accusatio adulterii”, Studi Bonfante, Milán, 1930, núm. 2, p. 109 ss., ahora en Scritti giuridici, Nápoles, 1991, núm. 1.
  • WAtson, A.: “Liability in the actio de positis ac suspensis”, en Melanges P. Meylan, Imprimerie Central, Lausanne, 1963, núm. 1.
  • WAtson, A.: Rome of the XII Tables: Persons and Property, Princeton University Press, Nueva Jersey, 1975.
  • Wesener, G.: s.v. “Iudicium domesticum”, REPW , 1962, núm. 9.
  • WoloDKieWiCz, W.: “Deiectum vel effusum e positum aut suspensum nel diritto romano”, RISG, 1968, núm. 12.
  • YAron, R.: “Vita Necisque Potestas”, Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 1962, núm. 30.
  • zumpt, A. W.: Das Criminalrecht des römische Republik I, ed. Salzwasser, Berlín, 1865.