A jangada de pedra, de José Saramagoiberismo, utopia, eutopia e distopia

  1. Carlos Nogueira 1
  1. 1 Universidade de Vigo
    info

    Universidade de Vigo

    Vigo, España

    ROR https://ror.org/05rdf8595

Revista:
Bulletin of Hispanic studies ( Liverpool. 2002 )

ISSN: 1475-3839 1478-3398

Ano de publicación: 2023

Volume: 100

Número: 9

Páxinas: 961-975

Tipo: Artigo

DOI: 10.3828/BHS.2023.60 DIALNET GOOGLE SCHOLAR

Outras publicacións en: Bulletin of Hispanic studies ( Liverpool. 2002 )

Resumo

A jangada de pedra é, como todos os romances saramaguianos, inseparável do compromisso do autor com ideias e causas, e é praticamente apenas a esta luz que a generalidade da crítica se tem referido a este livro. Dito de outro modo: não faltam referências a esta narrativa, mas escasseiam leituras sobre A jangada de pedra que articulem a relação entre o romance enquanto literatura, obra de linguagem e de imaginação, e enquanto projeto social e político. Com este artigo, proponho-me contribuir para a compreensão do modo como o ideário iberista de José Saramago, indissociável do seu pensamento político e humanista, está concretizado nesta narrativa em termos literários, sociopolíticos e filosóficos. Procuro, para isso, entender o significado antropológico, político e filosófico, em Saramago e neste romance, dos conceitos de utopia, distopia e eutopia, o que implica mostrar como aparecem literariamente concretizados em articulação com o pensamento iberista do autor.

Referencias bibliográficas

  • Arnaut, Ana Paula, 2014. ‘José Saramago: da realidade à utopia. O Homem como lugar onde’, in O Que Transforma o Mundo É a Necessidade e Não a Utopia, ed. Burghard Baltrusch. (Berlin: Frank & Timme), pp. 31–52. Google Scholar
  • Baltrusch, Burghard, 2014. ‘O que transforma o mundo é a necessidade e não a utopia – sobre utopia e ficção em José Saramago’, in O Que Transforma o Mundo É a Necessidade e Não a Utopia, ed. Burghard Baltrusch. (Berlin: Frank & Timme), pp. 9–17. Google Scholar
  • Booker, M. Keith, 1994. The Dystopian Impulse in Modern Literature: Fiction as Social Criticism (Westport, CT: Greenwood Press). Google Scholar
  • Campos, Álvaro de [Fernando Pessoa], 2002. Poesia de Álvaro de Campos, ed. Teresa Rita Lopes. (Lisboa: Assírio & Alvim). Google Scholar
  • Campos, André Santos, 2018. ‘José Saramago’s Magical Historical Materialism’, in Saramago’s Philosophical Heritage, eds. Carlo Salzani e Kristof K. P. Vanhoutte. (Cham: Palgrave Macmillan), pp. 61–80. Google Scholar
  • Gómez Aguilera, Fernando (ed. e sel.), 2010. José Saramago nas Suas Palavras. Tradução dos textos em espanhol, francês e italiano de Cristina Rodrigues e Artur Guerra. 2.ª ed. (Alfragide: Editorial Caminho). Google Scholar
  • Levi, Primo, 2020. Assim foi Auschwitz. Testemunhos 1945–1986 [com Leonardo De Benedetti]. Organização de Fabio Levi e Domenico Scarpa. Tradução de Federico Carotti. (Lisboa: Objectiva). Google Scholar
  • Medeiros, Paulo de, 2021. ‘Saramago and Grass’, in In Dialogue with Saramago: Essays in Comparative Literature, eds. Adriana Alves de Paula Martins e Mark Sabine. (London: SPLASH Editions), pp. 177–85. Google Scholar
  • Nogueira, Carlos, 2022. José Saramago: a Literatura e o Mal (Lisboa: Tinta-da-China). Google Scholar
  • Pizarro, Jerónimo, 2020. ‘Considerações sobre o iberismo lourenciano’, JL – Jornal de Letras, Artes e Ideias, 1310 (16 a 29 de dezembro): 16. Google Scholar
  • Sabine, Mark, 2016. José Saramago: History, Utopia, and the Necessity of Error (Oxford: Legenda). Crossref Google Scholar
  • Sáez Delgado, Antonio, 2020. ‘José Saramago, transiberista’, in Nascido para isto, ed. Carlos Reis. (Lisboa: Fundação José Saramago), pp. 47–61. Google Scholar
  • Saramago, José, 1975. O Ano de 1993 (Lisboa: Caminho). Google Scholar
  • Saramago, José, 1990. ‘Mi iberismo’, in Sobre el iberismo y otros escritos de literatura portuguesa, ed. C. A. Molina. (Madrid: Akal), pp. 5–9. Google Scholar
  • Saramago, José, 1992. ‘A Ibéria entra a Europa e a América Latina’, Vértice, 47: 5–11. Google Scholar
  • Saramago, José, 1993–1994. ‘Descobrir o outro, descobrir-se a si mesmo’, Espaço Escrito. Revista de Literatura en Dos Lenguas, 9–10 (invierno), 83–92. Google Scholar
  • Saramago, José, 1995. Ensaio sobre a Cegueira (Lisboa: Caminho). Google Scholar
  • Saramago, José, 2013. ‘Da estátua à pedra – O autor explica-se’, in Da estátua à pedra e Discursos de Estocolmo. Apresentação de Pilar del Río. Prefácios de Giancarlo Depretis e de Luciana Stegagno Picchio. Texto crítico de Fernando Gómez Aguilera. (Belém: ed.ufpa; Lisboa: Fundação José Saramago), pp. 25–52. Google Scholar
  • Saramago, José, 2015 [1986]. A jangada de pedra. 17.ª ed. (Porto: Porto Editora). Google Scholar
  • Saramago, José, 2015a. ‘Diálogo VII – Sobre temas e valores, sentidos e destinos comuns’, entrevista com Carlos Reis, em Diálogos com José Saramago, de Carlos Reis. (Porto: Porto Editora), pp. 149–60. Google Scholar
  • Saramago, José, 2018a. Cadernos de Lanzarote – Diário V. 5.ª ed. (Porto: Porto Editora). Google Scholar
  • Saramago, José, 2018b. Último caderno de Lanzarote. O diário do ano do Nobel (Porto: Porto Editora). Google Scholar
  • Silva, Marisa Corrêa da, 2002. ‘José Saramago: o iberismo como utopia’, Acta Scientiarum, 4.1: 67–70. Google Scholar
  • Teixeira, José Rui, 2021. Entre a ínsula e a península. O metropolismo de Mário Saa à luz do hispanismo de António Sardinha e da ibericidade de Fernando Pessoa. Subsídios para uma contextualização histórico-cultural do iberismo. Posfácio de Jordi Cerdà. (Porto: Officium Lectionis).