Alicerces para trazar unha caracterización dialectolóxica da fala do concello de Castrelo do Val e do conxunto do galego, e a súa relación co cambio lingüístico

  1. Alonso Núñez, Aquilino Santiago 1
  1. 1 Universidade de Vigo
    info

    Universidade de Vigo

    Vigo, España

    ROR https://ror.org/05rdf8595

Revista:
Madrygal: Revista de estudios gallegos

ISSN: 1138-9664

Ano de publicación: 2023

Número: 26

Tipo: Artigo

DOI: 10.5209/MADR.94029 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openInvestigo editor

Outras publicacións en: Madrygal: Revista de estudios gallegos

Resumo

Esta investigación explica los fundamentos de la propuesta dialectológica para el municipio de Castrelo do Val y para ello se utilizaron encuestas y grabaciones como métodos de indagación. También pretende esbozar una propuesta dialectológica del conjunto del gallego teniendo en cuenta el cambio lingüístico de larga duración. En el municipio de Castrelo do Val, donde cada lugar tiene un idioma diferente, se han producido cuatro convergencias lingüísticas producto de la historia, la geografía y la vecindad. Esto se extrapola al resto del gallego y se argumenta que el gallego sin seseo explosivo es el gallego común (entendido como aquel que ocupa una territorio mayor), que suele coincidir con el gallego del bloque central de Fernández Rei. Sin embargo, la falta de un estado propio y de su aparato centralizador hizo que haya casos de convergencia lingüística que solo alcanzan algunas zonas gallegas sin constituir una auténtica koiné (aira) gallega, distinta de la variante estándar. El gallego de la comarca de Verín confluye en muchos casos con el gallego común pero también presenta elementos orientalizantes (cantais, tu, alustro, fraga, muito), que también son meridionalizantes porque tienen continuidad en el portugués limítrofe.

Referencias bibliográficas

  • alga i = Instituto da Lingua Galega (1990): Atlas Lingüístico galego. Vol. I: Morfoloxía verbal. A Coruña: Fundación Barrié de la Maza.
  • alga ii = Instituto da Lingua Galega (1995): Atlas Lingüístico Galego. Vol. 2: Morfoloxía non verbal. A Coruña: Fundación Barrié de la Maza.
  • alga iii = Instituto da Lingua Galega (1999): Atlas Lingüístico galego. Vol. III: Fonética. A Coruña: Fund¬ación Barrié de la Maza.
  • alga iv = Instituto da Lingua Galega (2003): Atlas Lingüístico galego. Vol. IV: Léxico. Tempo atmosférico e cronolóxico. A Coruña: Fundación Barrié de la Maza.
  • alga v = Instituto da Lingua Galega (2005): Atlas Lingüístico galego. Vol. V: Léxico. O ser humano (I). A Coruña: Fundación Barrié de la Maza.
  • Alinei, Mario (1996): Origini delle lingue d’Europa. Vol. I: La teoria della continuità. Bologna: Il Mulino.
  • Alinei, Mario (2000): Origini delle lingue d’Europa. Vol. II: Continuità dal Mesolitico all’età del Ferro nelle principali aree etnolinguistiche. Bologna: Il Mulino.
  • Alinei, Mario e Francesco Benozzo (2008): Alguns aspectos da Teoria da Continuidade Paleolítica aplica-da à região galega. Lisboa: Apenas [Texto da conferencia dada en Pontevedra no II Congreso Interna-cional de Onomástica Galega que tivo lugar entre o 19 e o 21 de outubro de 2006 co título Alcuni Aspetti della Teoria della Continuità applicata all’area gallega].
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (1995): “Notas sobre a fala de Campobecerros”, Cadernos de Lingua 11, pp. 103-127.
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (1999): “Os sufixos nominais diminutivos -iñ-o / -iñ-a, -it-o / -it-a e -ic-o / -ic-a na fala do concello de Castrelo do Val”, Cadernos de Lingua 20, pp. 127-143.
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (2000): “Os sufixos nominais diminutivos do galego actual”, Verba. Anuario Galego de Filoloxía 27, pp. 133-174.
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (2002): “Contribución ó estudio da fronteira entre os bloques oriental e central no sueste da pro-vincia de Ourense”, en R. Álvarez, F. Dubert e X. Sousa (eds.), Dialectoloxía e léxico. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega, pp. 223-244 [Con 27 mapas].
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (2006): “Topónimos compostos de Campobecerros”, Cadernos de Lingua 28, pp. 121-143.
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (2008a): “El vocalismo átono en el habla gallega del ayuntamiento de Castrelo do Val (Ourense), Quaderni di Semantica XXIX/1, pp. 119-136.
  • Alonso Núñez, Aquilino S.(2008b): “La sufijación verbal, la circunfijación verbal y la sufijación verbal homogénea en el habla gallega del ayuntamiento de Castrelo do Val (Ourense, España)”, Quaderni di Semantica XXIX/2, pp. 343-392.
  • Alonso Núñez, Aquilino S.(2010): “Las consonantes gallegas y el rotacismo en un habla gallega”. Quaderni di Semantica XXXI/1, pp. 113-130.
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (2012): “El bloque central de Fernández Rei y el habla gallega del ayuntamiento de Castrelo do Val (Ourense, España)”, Quaderni di Semantica XXXIII/1, pp. 155-182.
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (2013) “Diferenzas e converxencias dialectais dentro do concello de Castrelo do Val”, Estudos de Lingüística Galega 5, pp. 5-25.
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (2014a): “El vocalismo tónico y los principales fenómenos que lo afectan en un habla gallega del sureste de la provincia de Ourense (España)”, Zeitschrift für Romanische Philologie 130/3, pp. 725-753.
  • Alonso Núñez, Aquilino S.(2014b): “La metafonía nominal en un habla gallega”, Neuphilologische Mitteilungen 3/CXV, pp. 259-281.
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (2016): “A terminación de P5 -ndes”, en A. Rodríguez Guerra (ed.), Lingüística Histórica e Dialec¬toloxía: Coordenadas do cambio lingüístico. Vigo: Universidade de Vigo, pp. 163-177.
  • Alonso Núñez, Aquilino S. (2017): “Os sufixos nominais diminutivos -et-e /-et-a, -uc-o / -uc-a e -ech-o / -ech-a na fala de Castrelo do Val”, Estudos de Lingüística Galega 9, pp. 5-22.
  • Alvar, Manuel (19732): Estructuralismo, geografía lingüística y dialectología actual. Madrid: Gredos.
  • Alvar, Manuel (1991): Estudios de geografía lingüística. Madrid: Paraninfo.
  • Alvar, Manuel(1996): Manual de dialectología hispánica. I. El Español de España. Barcelona: Ariel.
  • Álvarez, Rosario (2016): “Diacronía e diatopía. Achega á variación morfolóxica no diminutivo en galego”, en A. Rodríguez Guerra (ed.), Lingüística histórica e dialectoloxía: coordenadas do cambio lingüístico. Vigo: Universidade de Vigo, pp. 97-117.
  • Álvarez, Rosario; Francisco Dubert e Xulio Sousa (2006): “Aplicación da análise dialectolométrica aos datos do Atlas Lingüístico Galego”, en R. Álvarez, F. Dubert e X. Sousa (eds.), Lingua e Territorio. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega, pp. 461-489.
  • Babarro González, Xoán (2003): Galego de Asturias. Delimitación, caracterización e situación sociolin¬güística. 2 volumes. A Coruña: Fundación Barrié de la Maza.
  • Baliñas Fernández, Carlos (1981): “Contra el imperialismo de la razón exacta“, Ágora: Papeles de filosofía 1, pp. 7-64.
  • Ballester, Xaverio (2020): “Paradigma de la Continuidad Paleolítica”, Liburna 16-17, pp. 19-48.
  • Bouhier, Abel (1983): “Les phénomènes récents de dégradation des formes d’organisation agraire en open¬field de l’extrême Sud-Est galicien”, Revue Géographique de l’Est 23/3-4, pp. 277-290, DOI: https:// doi.org/10.3406/rgest.1983.1511.
  • Bouhier, Abel (1996): “Le réseau de villes de la Galice”, Norois 171, pp. 623-645, DOI: https://doi.org/10.3406/ noroi.1996.6742.
  • Bouhier, Abel (2001): Galicia. Ensaio xeográfico de análise e interpretación dun vello complexo agrario. Santia¬go de Compostela: Xunta de Galicia, 2 tomos.
  • Burke, Peter (2004): Languages and Communities in Early Modern Europe. Cambridge: Cambridge Uni-versity Press.
  • Caamaño Gesto, José Manuel (2007): A Cultura Castrexa. Tomo II, volume 2, en X. R. Barreiro Fernández e R. Villares (dirs. de coordinación), A Gran Historia de Galicia. A Coruña: La Voz de Galicia.
  • Cardeira, Esperança e Maria Alice Fernandes (2008): “O português medieval: koinização e elaboracão”, Veredas 9, pp. 155-176.
  • Caro Baroja, Julio (1981): Los pueblos de España II. Madrid: Istmo.
  • Chambers, Jack K. e Peter Trudgill (1994): La dialectología. Madrid: Visor.
  • Cid López, Rosa María (1994): “La influencia galaica en el Occidente asturiano: sus orígenes históricos”, Britonia. Revista de Estudios da Terra Navia-Eo 1, pp. 97-118.
  • Cintra, Luis F. Lindley (1971): “Nova proposta de classificação dos dialectos galego-portugueses”, Boletim de Filologia 22, pp. 81-116.
  • Cintra, Luis F. Lindley (19952): “Nova proposta de classificação dos dialectos galego-portugueses”, en Estudos de dialec¬tologia portuguesa. Lisboa: Sá da Costa, pp. 117-163.
  • Cortelazzo, Manlio (1988): “Ripartizione dialettale”, en G. Holtus; M. Metzeltin e C. Schmitt (eds.): Lexikon der Romanistischen Linguistik IV. Tübingen: Niemeyer, pp. 445-453.
  • Coseriu, Eugenio. (1967): “Sistema, norma y habla”, en Teoría del lenguaje y lingüística general. Madrid: Gredos, pp. 11-113, 2.ª ed.
  • Coseriu, Eugenio. (1991): “La geografía lingüística”, en El hombre y su lenguaje. Madrid: Gredos, pp. 102-158.
  • Costa, Joaquim Almeida e António Sampaio e Melo (19835): Diciónario da língua portuguesa. Lisboa: Porto Editora.
  • Costas González, Xosé Henrique (2011): A lingua galega no Eo-Navia, Bierzo Occidental, As Portelas, Calabor e o Val do Ellas: Historia, breve caracterización e situación sociolingüística actual (Cadernos de Lingua, Anexo 8). A Coruña: Real Academia Galega.
  • Costas González, Xosé Henrique (2012): “Notas sobre a fala galega da Seabra: o calaborés”, en X. M. Gómez Clemente, X. B. Arias Freixedo e G. Gómez Durán (eds.), Sementar para os que veñan. Homenaxe a Camiño Noia. Vigo: Universidade de Vigo, pp. 337-357.
  • Cunha, Celso e Luis F. Lindley Cintra (19918): Nova gramática do português contemporâneo. Lisboa: João Sá da Costa.
  • Dalda, José Luís (2009): “O papel da organización parroquial na análise e na ordenación do modelo de asentamento poboacional”, en F. García Pazos (coord.), A Parroquia en Galicia: pasado, presente e futuro. [Santiago de Compostela]: Xunta de Galicia, pp. 225-234.
  • Dasairas Valsa, Xerardo (1999): Crónicas rexiomontanas. Vigo: Mancomunidade de Concellos da Comarca de Monterrei.
  • Dasairas [Valsa], Xerardo e Dionisio Pereira (2000): Campobecerros. Verín: Dasairas.
  • Dias, Adamir e Manuela Tender (2005): Dicionário de trasmontanismos. Chaves: Associação Rotary Club.
  • Dubert, Francisco (1999): Aspectos do galego de Santiago de Compostela (Verba. Anuario Galego de Fi¬loloxía, Anexo 44). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
  • Dubert, Isidro (2015): “La demografía histórica de la época moderna en España, 1980-2012”, en O. Rey Castelao e F. Suárez Golán (eds.), Los vestidos de Clío. Métodos y tendencias recientes de la histo-riografía modernista española (1973-2013). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, pp. 113-149.
  • Fariña Jamardo, Xosé (1990): Os concellos galegos. Parte Xeral. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.
  • Fernández-Ordóñez, Inés (2011): La lengua de Castilla y la formación del español. Madrid: RAE.
  • Fernández Pérez, Milagros (1984): “El carácter de la ciencia lingüística”, Verba. Anuario Galego de Filolo¬xía 11, pp. 129-156.
  • Fernández Pérez, Milagros (1985): “A propósito del libro de E. Itkonen, Causality in Linguistic Theory, London, Croom Helm, 1983, 332 pp.”, Verba. Anuario Galego de Filoloxía 12, pp. 399-410.
  • Fernández Pérez, Milagros (1986): La Investigación lingüística desde la filosofía de la ciencia: (A propósito de la lingüística chomskiana). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
  • Fernández Pérez, Milagros (1993): “Sociolingüística y Lingüística”, Lingüística Española Actual (LEA) XV/2, pp. 149-248.
  • Fernández Rei, Francisco (1990): Dialectoloxía da lingua galega. Vigo: Xerais.
  • García González, Constantino (1985): Glosario de voces galegas de hoxe (Verba. Anuario Galego de Fi-loloxía, Anexo 27). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
  • García Mañá, Luis Manuel (1988): La frontera hispano-lusa en la provincia de Ourense (Boletín Auriense, Anexo 11). Ourense.
  • García Mouton, Pilar (2007): “Las disciplinas tradicionales (II). Dialectología y geolingüística”, en J. E. Gargallo Gil e M. Reina Bastardas (coords.), Manual de lingüistica románica. Barcelona: Ariel, pp. 319-350.
  • García Mouton, Pilar (2011): “Sobre fronteras entre variedades castellanas y atlas lingüísticos”, en R. d’Andrés Díaz (coord.), Lengua, ciencia y fronteras. Uviéu: Trabe, pp. 69-87.
  • García Pazos, Fernando (2009): “O mapa de parroquias de Galicia. Problemática da demarcación territorial da parroquia na cartografía actual”, en F. García Pazos (coord.), A Parroquia en Galicia: pasado, pre¬sente e futuro. [Santiago de Compostela]: Xunta de Galicia, pp. 391-429.
  • Goebl, Hans (1981): “Eléments d’analyse dialectométrique (avec application à l’AIS)”, Revue de linguisti¬que romane 45, pp. 349-420.
  • Gonçalves, Gabriel (s. d.): O falar do Minho. Edición do autor.
  • González, Manuel (1991): “Subsistemas de sibilantes do galego actual”, en D. Kremer (ed.), Actes du XVI¬IIème Congrès International de Linguistique et Philologie Romanes (1986). Tübingen: Niemeyer, vol. 3, pp. 531-548.
  • González, Manuel (2002): “A dialectoloxía ó servicio da estratigrafía do léxico”, en R. Álvarez; F. Dubert e X. Sousa (eds.), Dialectoloxía e léxico. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega / Instituto da Lingua Galega, pp. 29-40.
  • González, Manuel (2007): “El Atlas lingüístico galego, un hito en la historia de la dialectología gallega”, en J. Dorta (ed.), Temas de dialectología. La Laguna / Tenerife: Instituto de Estudios Canarios, 97-121.
  • Grassi, Corrado (2001): “La geografía lingüística”, en G. Holtus, M. Metzeltin e C. Schmitt (eds.), Lexikon der Romanistischen Linguistik. Tübingen: Niemeyer, vol. I/1, pp. 207-235.
  • Itkonen, Esa (1983): Causality in Linguistic Theory. London: Croom Helm.
  • Itkonen, Esa(2008): ¿Qué es el lenguaje? Introducción a la Filosofía de la Lingüística. Madrid: Biblioteca Nueva.
  • Kabatek, Johannes (2013): “¿Es posible una lingüística histórica basada en un corpus representativo?”, Iberoromania 77, pp. 8-28.
  • Kabatek, Johannes (2017): “Dez teses sobre o cambio lingüístico (e unha nota sobre o galego)”, en X. L. Regueira e E. Fernández Rei (eds.), Estudos sobre o cambio lingüístico no galego actual. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega, pp. 21-44.
  • Labov, William (1966): The Social Stratification of English in New York City. Washington: Center for Ap¬plied Linguistics.
  • Labov, William (1983): Modelos sociolingüísticos. Madrid: Cátedra.
  • Labov, William (1996): Principios del cambio lingüístico. Vol. I: factores internos. Madrid: Gredos.
  • Labov, William (2006): Principios del cambio lingüístico. Vol. II: factores externos. Madrid: Gredos.
  • López Andión, José Manuel (1998): “Abel Bouhier (1921-1997) y Galicia”, Obradoiro de Historia Mod-erna 7, pp. 9-25.
  • López Alsina, Fernando (2009): “Da protoparroquia ou parroquia antiga altomedieval á parroquia clásica en Galicia”, en F. García Pazos (coord.), A Parroquia en Galicia: pasado, presente e futuro. [Santiago de Compostela]: Xunta de Galicia, pp. 57-75.
  • López Serena, Araceli (2008): “Introducción: La Filosofía de la Lingüística de Esa Itkonen: hermenéutica frente a monismo metodológico”, en E. Itkonen, ¿Qué es el lenguaje? Introducción a la Filosofía de la Lingüística. Madrid: Biblioteca Nueva, pp. 13-31.
  • López Serena, Araceli (2009): “Eugenio Coseriu y Esa Itkonen: Lecciones de filosofía de la lingüística”, Energeia. Online Zeitschrift für Sprachwissenschaft und Sprachphilosophie 1, pp. 1-49, http://www.scielo.edu.uy/pdf/ ling/v38n2/2079-312X-ling-38-02-95.pdf [consulta: 13/12/2021].
  • López Serena, Araceli(2015): “La tensión entre teoría y norma en la Nueva gramática de la lengua española. Una falsa disyuntiva epistemológica”, Boletín de la Real Academia Española XCV/311, pp. 21-44.
  • López Serena, Araceli (2019a): “La interrelación entre lingüística y filosofía en Sincronía, diacronía e historia de Eugenio Coseriu”, Onomázein 45, pp. 1-30.
  • López Serena, Araceli (2019b): La lingüística como ciencia humana. Una incursión desde la filosofía de la ciencia. Ma¬drid: Arco / Libros.
  • Lorenzo Suárez, Anxo (2000): “Sociolingüística”, en F. Ramallo, G. Rei-Doval e X. P. Rodríguez Yáñez (eds.), Manual de Ciencias da Linguaxe. Vigo: Xerais, pp. 343-408.
  • Louredo, Eduardo (2019): Variación e cambio lingüístico en tempo aparente: O galego do Ribeiro. Tese de doutoramento. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, http://hdl.handle. net/10347/19106 [consulta: 13/12/2021].
  • Madoz, Pascual (1986): Diccionario Geográfico-Estadístico-Histórico de España y sus posesiones de Ul¬tramar. Galicia. Madrid, 6 tomos.
  • Mattoso, José (1998): A Identidade Nacional. Lisboa: Gradiva / Fundação Mário Soares.
  • Méndez García de Paredes, Elena (1999): “La norma idiomática del español: visión histórica”, Philologia Hispalensis XIII/1, pp. 109-132.
  • Moreno Cabrera, Juan Carlos (2008): El nacionalismo lingüístico. Una ideología destructiva. Barcelona: Península.
  • Mufwene; Salikoko S. (2001): The Ecology of Language Evolution. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Nárdiz, Carlos (2009): “Estrutura territorial e vilas «estrada» en Galicia”, en F. García Pazos (coord.), A Parroquia en Galicia: pasado, presente e futuro. [Santiago de Compostela]: Xunta de Galicia, pp. 235-252.
  • Normas 1982 = Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega (1982): Normas ortográficas e mor-folóxicas do idioma galego. A Coruña: Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega.
  • Normas 1995 = Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega (1995): Normas ortográficas e mor-folóxicas do idioma galego. A Coruña: Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega [13ª ed. revisada].
  • Normas 2003 = Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega (2003): Normas ortográficas e mor-folóxicas do idioma galego. A Coruña: Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega [18ª ed. revisada].
  • O’Flanagan, Patrick (1978): “Social and political organization in Galicia. A spatial unconformity”, Finist¬erra: Revista Portuguesa de Geografia 13/25, pp. 77-101.
  • Pallares Méndez, María del Carmen e Ermelindo Portela Silva (2007): Da Galicia feudal (séculos VIII-XI). Mulleres, homes e paisaxes, en X. M. Barreiro Fernández e R. Villares (dirs.), A Gran Historia de Ga¬licia. Tomo IV, volume I. A Coruña: La Voz de Galicia.
  • Pazo Labrador, Alberto e Xosé M. Santos Solla (1995): Poboación e Territorio. As parroquias galegas nos últimos cen anos. Santiago de Compostela: Difux / Xunta de Galicia.
  • Penny, Ralph J. (2004): Variación y cambio en español. Madrid: Gredos.
  • Pereira, A. Gomes (1912): “Vocabulários de vários concelhos do districto de Vila Real”, Revista Lusitana XV, pp. 333-350.
  • Pereira, F. Alves (1933): “Glossário dialectológico do concelho dos Arcos de Valdevez (continuação da Revista Lusitana, vol. XXX, 187-198)”, Revista Lusitana XXXI, pp. 292-300.
  • Pérez García, Xosé Manuel (19812): “Idade Moderna”, en X. M. Bermejo, M. C. Pallares, X. M. Pérez, E. Portela, X. M. Vázquez e R. Villares, Historia de Galiza. Madrid: Alhambra, pp. 134-218.
  • Pop, Sever (1950): La dialectologie: aperçu historique et méthodes d’enquêtes linguistiques. Vol. I: Dialec¬tologie romane. Vol. II: Dialectologie non romane. Louvain: Centre internationale de dialectologie générale.
  • Precedo Ledo, Andrés (1987): Galicia: estructura del territorio y organización comarcal. Xunta de Galicia.
  • Quiroga, Jorge L. e Mónica R. Lovelle (1999): “Ciudades atlánticas en transición: La «ciudad» tardo-antigua y alto-medieval en el noroeste da la península ibérica (s. V-XI)”, Archeologia medievale XXVI, pp. 257-268.
  • Regueira, Xosé Luís (2008): “Os estudos de dialectoloxía galega”, en E. Corral, L. Fontoira e E. Moscoso (eds.), «A mi dizen quantos amigos ey»: Homenaxe ao profesor Xosé Luís Couceiro. Santiago de Com¬postela: Univesidade de Santiago de Compostela, pp. 573-584.
  • Regueira, Xosé Luís (2010): “Nasalización en gallego y en portugués”, Estudios de Fonética Experimental 19, pp. 71-110.
  • Regueira, Xosé Luís (2016): “Variación lingüística, dialectoloxía e gramática histórica: algúns problemas do cambio lingüístico en galego e portugués”, en A. Rodríguez Guerra (ed.), Lingüística Histórica e Dialectoloxía: Coordenadas do cambio lingüístico. Vigo: Universidade de Vigo, pp. 17-34.
  • Río Barja, Francisco (1989): “Mapa de las jurisdicciones de la provincia de Ourense en el XVIII”, en Ac¬tas do Simposio Internacional Otero Pedrayo e a xeografía de Galicia. Santiago: Consello da Cultura Galega, pp. 25-62 e un mapa.
  • Río Barja, Francisco e Victoria Magdalena Vidal (1990): Cartografía xurisdiccional de Galicia no século XVIII. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.
  • Ritt, Nikolaus. (2004): Selfish sounds and linguistic evolution. A Darwinian approach to language change. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Rivas Quintas, Elixio (1982): Toponimia de Marín (Verba. Anuario Galego de Filoloxía, Anexo 18). San¬tiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
  • Rodríguez Adrados, Francisco (1999): Historia de la lengua griega. De los orígenes a nuestros días. Ma¬drid: Gredos.
  • Rodríguez González, Román (1997): “Villa y comarca funcional en Galicia”, Investigaciones Geográficas 18, pp. 115-130.
  • Romero Masiá, Ana e Xosé Manuel Pose Mesura (1988): Galicia nos textos clásicos. A Coruña: Museo Aequeolóxico.
  • Sánchez Pardo, José Carlos (2007): “Una propuesta de análisis geohistórico de las aldeas tradicionales gallegas”, Cuadernos de estudios gallegos 120, pp. 103-134.
  • Sánchez Pardo, José Carlos (2013): “Bases para el análisis geohistórico del poblamiento rural tradicional en Galicia”, Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles 62, pp. 75-99.
  • Santamarina, Antón (1982): “A dialectoloxía galega: historia e resultados”, en D. Kremer e R. Lorenzo (eds.), Tradición, actualidade e futuro do galego. Actas do Coloquio de Tréveris. Santiago de Compo¬stela: Xunta de Galicia, Consellería de Cultura, pp. 153-187.
  • Santos, Maria José de Moura (1967): Os falares fronteiriços de Trás-os-Montes (Separata da Revista Por¬tuguesa de Filologia, vol. XII, tomo II; vols. XIII e XIV). Coimbra.
  • Seco Orosa, Ana (1997): A fronteira lingüística do galego en León e Zamora. Tese de licenciatura inédita. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
  • Seco Orosa, Ana (2001): “ Determinación da fronteira lingüística entre o galego e o leonés nas provincias de León e Zamora”, Revista de Filología Románica 18, pp.73-102.
  • Seco Orosa, Ana (2004): “O trazado da fronteira oriental do galego en León e Zamora”, en R. Álvarez, F. Fernández Rei e A. Santamarina (eds.), A lingua galega: Historia e Actualidade. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega / Consello da Cultura Galega, vol. IV, pp. 415-463.
  • Sousa, Xulio (2006): “Análise dialectométrica das variedades xeolingüísticas galegas”, en M. C. Rolão Bernardo e H. Mateus Montenegro (orgs.), I Encontro de Estudos Dialectológicos: Actas. Ponta Delga¬da: Instituto Cultural de Ponta Delgada, pp. 345-362.
  • Sousa, Xulio e Francisco Dubert (2016): “On quantitative geolinguistics: an illustration from Galician dialectology”, Dialectologia. Special Issue VI, pp. 191-221.
  • Souto González, Xosé Manuel (1982): “Encol do hábitat e do poboamento. O caso de Galicia”, Cuadernos de Estudios Gallegos XXXIII/98, pp. 7-63.
  • Taboada, Manuel (1979a): “Afinidades lingüísticas galego-portuguesas na fronteira de Ourense (1): notas fonético-morfolóxicas sobre as nasais”, Senara I, pp. 107-125.
  • Taboada, Manuel (1979b): El habla del Valle de Verín (Verba. Anuario Galego de Filoloxía, Anexo 15). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
  • Taboada, Manuel (1988): Léxico de la comarca de Verín (Boletín Auriense, Anexo 14). Ourense.
  • Thibault, André (2007): “Otras orientaciones de la lingüística románica a lo largo del siglo XX”, en J. E. Gargallo Gil e M. Reina Bastardas (coords.), Manual de lingüistica románica. Barcelona: Ariel, pp. 351-373.
  • Torres Luna, María del Pilar de e Alberto Pazo Labrador (1994): Parroquias y arciprestazgos de Galicia. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións e Inter-cambio Científico.
  • Tuten, Donald N. (2003): Koineization in Medieval Spanish. Berlín: Mouton de Gruyter.
  • Vasconcelos, José Leite de (1985): Opúsculos. Volume VI. Dialectologia (Parte II) [Organizado por M. A. Valle Cintra]. Lisboa: Imprensa Nacional.
  • Vázquez Santamaría, María Ester (1971): El habla de la Gudiña. Tese de licenciatura inédita. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela.
  • Veny, Joan (1986): Introducció a la dialectologia catalana. Barcelona: Enciclopèdia Catalana.