Aprender a interpretar la acidificación oceánica con recursos on-line y experimentación contextualizada

  1. Lorenzo Rial, María A. 1
  2. Álvarez Lires, María M. 1
  3. Arias Correa, Azucena 1
  4. Pérez Rodríguez, Uxío 1
  1. 1 Universidade de Vigo
    info

    Universidade de Vigo

    Vigo, España

    ROR https://ror.org/05rdf8595

Revista:
Enseñanza de las ciencias: revista de investigación y experiencias didácticas

ISSN: 0212-4521 2174-6486

Ano de publicación: 2019

Volume: 37

Número: 2

Páxinas: 189-209

Tipo: Artigo

DOI: 10.5565/REV/ENSCIENCIAS.2564 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso aberto editor

Outras publicacións en: Enseñanza de las ciencias: revista de investigación y experiencias didácticas

Resumo

En este artículo se presenta una experiencia de introducción al proceso de acidificación oceánica –disminución del pH del agua del mar– en aulas de Ciencias Experimentales del Grado en Educación Primaria, utilizando recursos on-line y experimentación contextualizada, para contribuir al desarrollo de competencias científicas y formular propuestas de mejora del currículo en el marco de la educación para la sustentabilidad. Se ha contribuido a la adquisición de conocimientos, a la interpretación del proceso estudiado y a la concienciación ambiental. Se han hecho propuestas de mejora del currículo y se han formulado preguntas que darán origen a nuevas investigaciones. Finalmente, se señalan limitaciones de la experiencia relativas a su novedad y a la escasez de recursos didácticos adecuados.

Información de financiamento

Proyectos de investigación financiados por el Ministerio de Economía y Competitividad EDU2015-6643-C2-2-P y por el Ministerio de Ciencia, Innovación y Universidades EDU2017-82915-R.

Referencias bibliográficas

  • Álvarez Lires, M. M., Arias Correa, A., Pérez Rodríguez, U. y Serrallé Marzoa, J. F. (2013). La historia de las ciencias en el desarrollo de competencias científicas. Enseñanza de las ciencias: revista de investigación y experiencias didácticas, 31(1), 213-233.
  • Álvarez Lires, M. M., Arias Correa, A., Serrallé Marzoa, J. F. y Lorenzo Rial, M. (2017). Educación para la Sustentabilidad: Cambio Global y Acidificación Oceánica. Formación Universitaria, 10(2), 89-102. http://dx.doi.org/10.4067/S0718-50062017000200010
  • Angulo, F. (2002). Formulación de un modelo de autorregulación de los aprendizajes desde la formación profesional del biólogo y del profesor de Biología (Tesis doctoral inédita). Barcelona: Universidad Autónoma de Barcelona.
  • Angulo, F. y García, M. P. (1999). Aprender a Enseñar Ciencias: Una propuesta basada en la Autorregulación. Educación y Pedagogía, 11(25), 69-86.
  • Arias Correa, A. (2012). Implicacións curriculares e didácticas no ensino das ciencias das concepcións sobre a ciencia e a metodoloxía en alumnado de Maxisterio: o traballo por proxectos (Tesis doctoral inédita). Pontevedra: Universidade de Vigo.
  • Arias, A., Arias, D., Navaza, M. V. y Rial, M. D. (2009). O traballo por proxectos en infantil, primaria e secundaria. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.
  • Beaufort, L., Probert, I., de Garidel-Thoron, T., Bendif, E. M., Ruiz-Pino, D., Metzi, N., … de Vargas, C. (2011). Sensitivity of coccolithophores to carbonate chemistry and ocean acidification. Nature, 475, 80-83. https://doi.org/10.1038/nature10295
  • Billé, R., Kelly, R., Biastoch, A., Harrould-Kolieb, E., Herr, D., Joos, D., … Gattuso, J-P. (2013). Taking action against ocean acidification: A review of management and policy options. Environmental Management, 52(49), 761-779. https://doi.org/10.1007/s00267-013-0132-7
  • Bolívar, A. (2009). Deseñar e avaliar por competencias na universidade. O eees como reto. Vigo: Universidade de Vigo.
  • Boyd, P. W. y Law, C. S. (2011). A Climate Change Atlas for the New Zealand Exclusive Economic Zone. Wellington (Nueva Zelanda): National Institute of Water and Atmosphere (niwa) Information Series.
  • Caldeira, K. y Wickett, M. E. (2003). Anthropogenic carbon and ocean pH. Nature, 425, 365. https://doi.org/10.1038/425365a
  • Campus do Mar (2017). Sustentabilidade en feminino. Recuperado de http://marenfeminino.campusdomar.gal
  • Cooley, S. R., Kite-Powell, H. L. y Doney, S. C. (2009). Ocean acidification’s potential to alter global marine ecosystem services. Oceanography, 22(4), 172-181. https://doi.org/10.5670/oceanog.2009.106
  • Cooley, S., Mathis, J., Yates, K. y Turley, C. (eds.) (2012). Frequently Asked Questions about Ocean Acidification. u.s. Ocean Carbon and Biogeochemistry Program and the uk Ocean Acidification Research Programme. Version 2. Recuperado de: www.whoi.edu/OCB-OA/FAQs
  • Daniels H., Edwards, Y. E., Gallagher, T. y Ludvigsen, S. R. (Eds.) (2009). Activity theory in practice. Promoting learning across boundaries and agencies. London: Routledge.
  • Duarte, C. M. (Coord.) (2006). Cambio Global. Impacto de la Actividad Humana sobre el Sistema Tierra. Madrid: csic.
  • Fabry, V. J., Seibel, B. A., Feely, R. A. y Orr, J. C. (2008). Impacts of ocean acidification on marine fauna and ecosystem processes. ices Journal of Marine Science, 65, 414-432. https://doi.org/10.1093/icesjms/fsn048
  • Fauville, G. (2017). Questions as indicators of ocean literacy: students´ online asynchronous discussion with a marine scientist. International Journal of Science education, 39(16), 2151-2170. https://doi.org/10.1080/09500693.2017.1365184
  • Fauville, G., Lantz-Andersson A. y Säljö, R. (2013). ICT tools in environmental education: reviewing two newcomers to schools. Environmental Education Research, 20(2), 248-283. https://doi.org/10.1080/13504622.2013.775220
  • Fauville, G., Säljö, R. y Dupont, S. (2013). Impact of ocean acidification on marine ecosystems: educational challenges and innovations, Marine Biology, 160(8), 1863-1874. https://doi.org/10.1007/s00227-012-1943-4
  • Feely, R. A., Wanninkhof, R., McGillis, W., Carr, M. E. y Cosca, C. E. (2004). Effects of wind speed and gas exchange parameterizations on the air-sea CO2 fluxes in the equatorial Pacific Ocean. Journal of Geophysical Research: Oceans, 109, 1-10. https://doi.org/10.1029/2003JC001896
  • Folch, R. (2011). La quimera del crecimiento: La sostenibilidad en la era postindustrial. Madrid: rba.
  • Galland, M., Job, D. y Rajjou, L. (2012). The seed proteome web portal. Frontiers in Plant Science, 3, 1-10. https://dx.doi.org/10.3389%2Ffpls.2012.00098
  • Giere, R. N. (1999). Un nuevo marco para enseñar el Razonamiento Científico. Enseñanza de las Ciencias, Número Extra, 63-70.
  • Gruber, J. D., Vogel, K., Kalay, G. y Wittkopp, P. J. (2012). Contrasting properties of gene-specific regulatory, coding, and copy number mutations in Saccharomyces cerevisiae: frequency, effects, and dominance. plos Genetics, 8(2), 1-11. https://doi.org/10.1371/journal.pgen.1002497
  • IPCC (2001). Climate change 2001: the scientific basis. Cambridge: Cambridge University Press.
  • IPCC (2014). Climate Change 2014: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Intergovernmental panel of climate change. Recuperado de http://www.ipcc.ch/report/ar5/wg2/
  • Izquierdo, M., Bonil, J., Pujol, R. y Espinet, M. (2004). Ciencia escolar y complejidad. Investigación en la escuela, 53, 21-29.
  • Jorba, J. y Sanmartí, N. (1993). La función pedagógica de la evaluación. Aula, 20, 20-23.
  • Jorba, J. y Sanmartí, N. (1994). Enseñar, aprender y evaluar: un proceso de regulación continua. Madrid: mec.
  • Jorba, J. y Sanmartí, N. (1996). Enseñar, aprender y evaluar, un proceso de regulación continua: propuestas didácticas para las áreas de Ciencias de la Naturaleza y Matemáticas. Barcelona: mec.
  • Karplus, R. (1977). Science Teaching and the development of reasoning. Journal of Research in Science Teaching, 14(2), 169-175.
  • Kerr, A. (2010). Ocean acidification unprecedented, unsettling. Science, 328(5985), 1500-1501. https://doi.org/10.1126/science.328.5985.1500
  • Labarrere, A. y Quintanilla, M. (2011). La solución de problemas científicos en el aula. Reflexiones desde los planos de análisis y desarrollo. Pensamiento Educativo. Revista de Investigación Educacional Latinoamericana, 30(1), 121-137.
  • Laffoley, D. y Baxter, J. M. (2018). Ocean connections. An introduction to rising risks from a warming, changing ocean. Gland, Switzerland: iucn. Recuperado de https://portals.iucn.org/library/sites/library/files/documents/2018-021-En.pdf
  • Le Quéré, C., Raupach, M., Canadell, J. y Marland, G. (2009). Trends in the sources and sinks of carbon dioxide. Nature Geoscience, 2, 831-836. https://doi.org/10.1038/ngeo689
  • Lorenzo Rial, M., Arias Correa, A., Serrallé Marzoa, J. F. y Álvarez Lires, M. M. (2016). Ocean acidification education: educational resource analysis. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 228, 430-435. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2016.07.066
  • Márquez, C. y Artés, M. (2016). Propuesta de análisis de representaciones sobre el modelo cambio geológico del alumnado del grado de educación primaria. Enseñanza de las Ciencias de la Tierra, 24(2), 169-181.
  • Morín, E. (2011). La vía para el futuro de la humanidad. Madrid: Planeta.
  • NOAA (2018). National Oceanic and Atmospheric Administration. Recuperado de https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/
  • ONU (2015). Objetivos de desarrollo sostenible. 17 Objetivos para transformar nuestro mundo. Recuperado de http://www.un.org/sustainabledevelopment/es/objetivos-de-desarrollo-sostenible/
  • Orr, J. C., Caldeira, K., Fabry, V., Gattuso, J.-P., Haugan, P., Lehodey, P., …, Broadgate, W. (2009). Research priorities for understanding ocean acidification: Summary from the Second Symposium on the Ocean in a High-CO2 World. Oceanography, 22(4), 182-189. https://doi.org/10.5670/oceanog.2009.107
  • Orr, J. C., Fabry, V. J., Aumont, O., Bopp, L., Doney, S. C., Feely, R. A., …, Yool, A. (2005). Anthropogenic ocean acidification over the twenty-first century and its impact on calcifying organisms. Nature, 437, 681-686. https://doi.org/10.1038/nature04095
  • Pacific Marine Environmental Laboratory’s Carbon Program (2014). Ocean Acidification Chemistry. Recuperado de http://www.cev.washington.edu/file/Ocean_Acidification_Chemistry
  • Pujol, R. M. (2001). Las ciencias, más que nunca, pueden ser una herramienta para formar ciudadanos y ciudadanas. Perspectiva escolar, 257, 2-7.
  • Pujol, R. M. (2007). Didáctica de las ciencias en la educación primaria. Madrid: Síntesis Educación.
  • Pujolàs, P. (2008). Nueve ideas clave. El aprendizaje cooperativo. Barcelona: Graó.
  • Quintanilla, M. (2006). La ciencia en la escuela: un saber fascinante para aprender a «leer el mundo». Revista Pensamiento Educativo, 39(2), 177-204.
  • Rockström, J., Steffen, W., Noone, K., Persson, A., Chapin, F. S., Lambin, E., …, Foley, J. (2009). Planetary boundaries: Exploring the safe operating space for humanity. Ecology and Society, 14(2), 32.
  • Royal Society (2005). Ocean Acidification due to increasing atmospheric Carbon Dioxide. London: The Royal Society.
  • Silva, J. (2012). Estándares TIC para la formación inicial docente: Una política pública en el contexto chileno. Archivos Analíticos de Políticas Educativas, 20(7), 1-36.
  • Steffen, W., Crutzen, P. J. y McNeill, J. R. (2007). The Anthropocene: are humans now overwhelming the great forces of nature. ambio: A Journal of the Human Environment, 36(8), 614-621.
  • Steffen, W., Richardson, K., Rockström, J., Cornell, S. E., Fetzer, I., Bennett, E. M., …, y Folke, C. (2015). Sustainability. Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet. Science, 347(6223), 1-10. https://doi.org/10.1126/science.1259855
  • Steffen, W. y Stafford, S. M. (2013). Planetary boundaries, equity and global sustainability: Why wealthy countries could benefit from more equity. Current Opinion in Environmental Sustainability, 5(3-4), 403-408. https://doi.org/10.1016/j.cosust.2013.04.007
  • Tilbury, D. (2011). Assessing esd Experiences during the desd: An Expert Review on Processes and Learning for es. Recuperado de http://unesdoc.unesco.org/images/0019/001914/191442e.pdf
  • UICN (2010). The nature of progress: anual report. Recuperado de https://portals.iucn.org/library/node/9917
  • Vilches, A. y Gil, D. (2009). Una situación de emergencia planetaria, a la que debemos y «podemos» hacer frente. Revista de Educación, número extraordinario, 101-122.
  • Vilches, A. y Gil, D. (2013). La Ciencia de la Sostenibilidad en la formación del profesorado de ciencias. Revista Eureka sobre Enseñanza y Divulgación de las Ciencias, 10(número extraordinario), 749-762. http://dx.doi.org/10.25267/Rev_Eureka_ensen_divulg_cienc.2013.v10.iextra.17
  • Wals, A. y Rodela, R. (2014). Social learning towards sustainability: Problematic, perspectives and promise. njas-Wageningen Journal of Life Sciences, 69, 1-3. https://doi.org/10.1016/j.njas.2014.04.001